پیامبر خاتم(ص) فرموده اند:

« انَّ اللهَ تعالی وَضَعَ اربعاً فی اربعٍ: برکةُ العلمِ فی تعظیمِ الاستاذِ و بقاءُ الایمانِ فی تعظیمِ الله و لذةُ العیش فی بِرّ الوالدین و النجاة من النار فی ترک ایذاء الخلق»[1]

خداوند متعال چهارچیز را در چهارچیز قرار داد: برکت علم را در تعظیم استاد، بقای ایمان را در تعظیم خداوند، لذت زندگی را در نیکی کردن به والدین و رها شدن از آتش را در ترک آزار خلق.

این حدیث با توجه به معنای بلند آن از بررسی سندی بی نیاز است. 

در جهان هستی، هیچ پدیده‌ای بدون علت نیست و آن‌که علت ندارد، اساسا پدیده نیست و آن ذات مقدس واجب الوجود است. هر پدیده‌ای، علت دارد وانگهی هیچ پدیده ای در عالم نیست که دارای اثر نباشد همه پدیده ها صاحب اثر هستند.

شاید برخی از روابط علی و معلولی برای ما روشن نباشد، این دلیل بر نبود این رابطه ها نیست، بسیاری از روابط را ما می دانیم و بسیاری را هم نمی‌دانیم. برخی از این آثار و روابط پنهان، در نصوص دینی بیان شده است مانند آثار لقمه حرام و تاثیر آن در جنین در رحم مادر و....

روایت بیان شده در آغاز این گفتار خود نمونه ای است که از برخی روابط پنهان، روشنگری می کند. 

در این روایت «تعظیم استاد» علت و «برکة العلم» معلول است.

انسان شاید در آغازِ تامل، در نیابد که چه پیوندی میان تعظیم استاد و برکت دانش وجود دارد و شاید تا پایان اندیشه هم در نیابد؛ اما براساس سخن حضرت ختمی مرتبت  این رابطه با جعل الاهی برقرار است. 

بزرگداشت استاد از روحیه شکرگزاری و انصاف است، در واقع برکت دانش معلول شکرگزاری است و برگشت این روایت به آیه است « لَإن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ»[2] اگر واقعاً سپاسگزارى كنيد، [نعمت‏] شما را افزون خواهم كرد.

در نصوص دینی، حساسیّت زیادی بر شکرگزاری شده است. شکرگزاری از آن دسته خصلت هایی است که آثار خوب خود را در دنیا نشان خواهد داد و ناسپاسی آثار سوء خود را در همین دنیا نشان خواهد داد.[3] 

«استاد» در این روایت براساس دانش اصول فقه،  مطلق است در نتیجه استاد صالح و غیر صالح، مسلمان و غیر مسلمان را فرا می‌گیرد. گویا رابطه استادی، اقتضای احترام دارد. عنوان استاد فقط بر اساتید بدون واسطه اطلاق نمی گردد بلکه اساتید با واسطه نیز استاد ما هستند و  فراتر آنکه افرادی که ما از آثار قلمی آنها استفاده کرده‌ایم نیز در زمره اساتید و از ذوی الحقوق شمرده می شوند.[4]

در ادامه حدیث آمده است که «بقاء الایمان فی تعظیم الله» در این فقره « تعظیم الله» علت و «بقاء الایمان» معلول است. شروع ایمان به خداوند از سرِ برهان و اعتقاد است اما ادامه و علت مبقیه آن با تعظیم خداوند است.  تعظیم نیز اقسامی دارد؛ تعظیم لفظی، تعظیم عملی و... در نام بردن خداوند باید تعظیم کرد و آن را با پسوندهایی همچون عزّ و جلّ، متعال، سبحان و... همراه کرد در روایات بیشتر از عبارت «عزّ و جلّ» استفاده شده است و بر اساس دیدگاه آیت الله انگاری عالم، احترام به هستی احترام به خداوند متعال است. از نشانه های این تعظیم تقوا و پروا داشتن از خداوند سبحان است.

در ادامه روایت چنین نقل شده است: « لذة العیش فی بر الوالدین» 

برخی واژه «برّ» را به نیکی معنا می کنند اما براساس لغت توسعه در نیکی را «برّ»گویند،[5] این ماده به فتح با به معنای صحرا است و وجه تسمیه ، وسعت صحرا و دشت است.

راغب اصفهانی برّ را در مقابل عقوق دانسته است[6] و این معنا کار را دشوار می کند زیرا بر اساس این برداشت لغوی ترک وسعت احسان و نیکی به والدین، عقوق را در پی دارد.

در فقره آخر حدیث آمده است که « النجاة من النار فی ترک ایذاء الخلق».

درخواست ترک ایذاء خلق نسبت به مسئولیت افراد متفاوت می‌شود، یک شهروند عادی اجتماع با عدم تجاوز به حریم مردم و مانند آن مردم را از شر خود در امان می دارد و از این راه از آتش جهنم رهایی می جوید و از او بیش از این انتظار نمی رود. اما ترک ایذا خلق نسبت روحانیون آنان که منسوب به دین خداوند هستند، کافی نیست. روحانی باید با تمام وجود، در خدمت مردم باشد و بدون هیچ چشم داشتی؛ سختی‌ها را بر جان خود بخرد.

به تازگی اثری به نام « اطلس رهبران» منتشر شده است، در این کتاب از جماعت تبلیغی اهل سنت سخن به میان آمده است. این گروه در کمال سادگی با پوشاکی ساده با ساک دستی کوچک فرسنگ ها پیاده می‌روند، این گروه میلیون‌ها نفر هستند که میلیون‌ها ساعت تبلیغ می کنند.

سخن در اینجا است که این گروه برای تبلیغ سخنانی که آمیزه‌ای از حق و باطل است، چنین کوشش می کنند و إثبات می کنند که اینگونه تبلیغ امکان دارد. این فعالیت‌ها مسئولیت ما روحانیون إمامیه را که با میراث ثقلین مواجه هستیم دو صد چندان می‌کند و حجت را بر ما تمام می‌کند.

در ارتباط با مردم باید مهربان و مشفق بود، گاه گزارش‌هایی می‌رسد که چندان خوش آیند نیست، فردی شاکیان زیادی داشت و به علت مشکلاتش مردم از او گذشته و رضایت داده‌اند اما یک شاکی مانده است. بررسی می‌کنید می‌بینید، آن یک نفر،  یک طلبه یا یک روحانی است و رضایت نمی‌دهد. این در خور شأن روحانیت نیست او باید اولین نفر در عفو و گذشت باشد تا برای دیگران الگو باشد. برخی در میان مسلمانان و مومنان مدام با شیوه «لا تَظلِمونَ وَلا تُظلَمونَ» [7] نه ستم می‌کنید، و نه بر شما ستم وارد می‌شود. برخورد می کنند در حالیکه این روش برای برخورد با دشمنان است و در میان مومنان به عفو و گذشت، مهربانی و رحمت دعوت شده‌ایم قرآن کریم می فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَّكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ.[8] اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، در حقيقت برخى از همسران شما و فرزندان شما دشمن شمايند، از آنان بر حذر باشيد، و اگر ببخشاييد و درگذريد و بيامرزيد، به راستى خدا آمرزنده مهربان است.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . المواعظ العددیة، ص157. 

[2] . ابراهيم آیه : 7

[3] . به درس اخلاق آیت الله علیدوست مورخ 27/8/ 94 با عنوان « شکر گزاری، نمادها و موانع آن» مراجعه شود.

[4] . به درس اخلاق آیت الله علیدوست مورخ 11/11/93 با عنوان « گستره صدق مفهوم استاد و احترام او»  مراجعه شود.

[5] . فیروزآبادی در قاموس المحیط می نویسد: البِرُّ: الصِّلَةُ، والجَنَّةُ، والخَيْرُ، والاتِّساعُ في الإِحْسانِ. 

[6] . همچنین جوهری در صحاح اللغة می نویسد: البِرُّ: خلاف العُقوقِ.

[7] . سوره بقره: 279

[8] . تغابن: 14