مصادر فقه (عقل و عرف)
مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1394
پیچیدگی ها جهان معاصر و پیدایش پرسش های جدید از یک سو و ظرفیت شگفت آور دانش فقه از سوی دیگر موجب شده است که فقه گریز و گزیری از پرداختن به ساحت های نوپیدا نداشته باشد. در این میان، شوق یافتن پاسخ پرسش ها گاه در برابر خوف عبور از چارچوب فقاهت مغلوب میشود و گاه به آن غالب می آید. کشاکش این شوق و آن خوف، فقیه را ناچار می کند که یک بار برای همیشه، نسبت خود را با مصادر فقه روشن و به ویژه قلمرو کارآمدی عقل و عرف را در گذر از این کشاکش حل کند. کتاب حاضر، گامی است در این مسیر.
- مقدمه۱
- بخش اول: نقش عقل در استنباط احکام شرعی۱
- درس اول: شریعت، فقه و اجتهاد۱
- شریعت۱
- فقه۱
- احکام ظاهری و احکام واقعی؛ فقه و شریعت۱
- اجتهاد۱
- منبع، سند و مبنای اجتهاد۱
- درس دوم: چیستی عقل۱
- چیستی عقل۱
- 1.تعریف لغوی۱
- 2.عقل در قرآن کریم۱
- 3.عقل در آیینه روایات۱
- 4.تعریف عقل در علوم اسلامی۱
- 5.عقل در دانش فقه۱
- درس سوم: درباره عقل۱
- تقسیمات عقل۱
- آثار عقل۱
- حسن و قبح افعال۱
- عقل؛ از درک کردن تا حکم کردن۱
- درس چهارم: کاربرد شناسی عقل در فقه؛ کاربرد استقلالی۱
- چیستی قانون ملازمه۱
- چیستی عقل در قانون ملازمه۱
- منظور از «حُکم» در قانون ملازمه۱
- 1.منظور از حکم در عقد موضوعِ مستقلات عقلیه۱
- 2.منظور از حکم در عقد موضوعِ غیر مستقلات عقلیه۱
- دلیل های اثبات قانون ملازمه۱
- 1.اثبات عقلی قانون ملازمه۱
- 2.اثبات نقلی قانون ملازمه۱
- درس پنجم: منکران قانون ملازمه۱
- دلیل اول: تمسک به قرآن کریم۱
- دلیل دوم: تمسک به روایات۱
- 1.بررسی روایات کلی نگر۱
- الف)زمینه صدور روایات۱
- ب)تعارض با روایات ستایشگر عقل۱
- 2.بررسی روایات مصداق نگر۱
- الف)تخصیص حکم عقل۱
- ب)نفی ناسازگاری قانون ملازمه و روایت ابان۱
- دلیل سوم: سست انگاری دلیل عقل۱
- عدم قرار در کلمات مخالفان قانون ملازمه۱
- درس ششم: دشواری های قانون ملازمه۱
- دشواری کاربرد قانون ملازمه در حیطه غیر مستقلات عقلیه۱
- دشواری های کاربرد قانون ملازمه در حیطه مستقلات عقلیه۱
- دشوای اول: فقدان صغرا برای قانون ملازمه۱
- بررسی دشواری اول۱
- دشواری دوم: خطا خیزی در مقام تطبیق۱
- بررسی دشواری دوم۱
- دشواری سوم: سودمد نبودن یافته های عقل با توجه به گستردگی کتاب و سنت۱
- بررسی دشواری سوم۱
- درس هفتم: کاربرد های غیر استقلالی1(کاربرد ابزاری عقل)۱
- کاربرد ابزاری عقل۱
- 1.کارکرد ابزاریِ تثبیت سند(حجت سنج)۱
- الف)اثبات شرع و شارع توسط عقل۱
- ب)نقش عقل در اثبات حجیت قطع و خبر واحد و۱
- 2.کارکردِ ابزاریِ تفسیر(ظهور سنج)۱
- الف)تفسیر متن ادله ملفوظ۱
- ب)تعمیم یا تخصیص برخی ادله مفلوظ۱
- ج)مفهوم گرفتن از ادله ملفوظ۱
- د)برهان سازی۱
- 3.کارکرد ابزاریِ سندسنج۱
- 4.کارکرد ابزاریِ رجحان سنج در تعارض۱
- برهان های پراکنده۱
- درس هشتم: کاربرد های غیر استقلالی 2(کاربرد تسبیبی و کاربرد ترخیصی_تأمینی عقل)۱
- کاربرد تسبیبی۱
- کارکرد ترخیصی_تأمینی۱
- 1.چیستی اباحه۱
- 2.حکم ترخیصی_تأمینیِ عقل؛ موافقان و مخالفان۱
- تبیین نظریه احتیاط و حق الطاعه۱
- تبیین نظریه مشهور(قاعده قبح عقاب بلابیان)۱
- درس نهم: چیستی عرف۱
- «عرف» در لغت۱
- «عرف» در اصطلاح۱
- بررسی سه معنای عرف۱
- 1.عرف به معنای مردم سیره مند۱
- 2.عرف به معنای مردم خردمند۱
- 3.عرف به معنای سیره و سلوک مستمر مردم در قول و فعل و ترک۱
- بازگشت سه معنای عرف به یک معنا۱
- کاوشی در مؤلفه های معنایی عرف۱
- تفسیر نهایی عرف۱
- خاستگاه عرف۱
- تقسیمات عرف۱
- 1.عرف آشنای مسامحه گر و عرف آشنای دقیق۱
- 2.عرف کارشناس و عرف غیر کارشناس۱
- 3.عرف مفهومی و عرف تطبیقی۱
- درس دهم: عرف و مفاهیم همسو۱
- عادت۱
- نسبت میان عرف و عادت۱
- اجماع۱
- نسبت بین اجماع و عرف۱
- قانون و نسبت آن با عرف۱
- بنای عقلا۱
- مبادی بنای عقلا۱
- 1.بنای عقلا در قضایای ذاتی۱
- نقد دیدگاه محقق اصفهانی و مهدی حائری یزدی۱
- نتیجه نهایی۱
- 2.بنای عقلا بما هم عقلا۱
- 3.بنای عقلا لا بما هم عقلا۱
- نسبت میان عرف و بنای عقلا۱
- درس یازدهم: کاربرد استقلالی عرف(مبناکاوی)۱
- کارکرد شناسی عرف۱
- 1.منبع انگاری عرف برای شریعت۱
- 2.سند انگاری عرف برای دانش فقه۱
- مبانی بحث۱
- کدام عرف؟۱
- دیدگاه ها۱
- 1.دیدگاه مشهور شیعه(نفی سندیت عرف)۱
- 2.دیدگاه غیر مشهور در شیعه۱
- 3.دیدگاه اهل تسنن۱
- درس دوازدهم: کارکرد سندی عرف؛ نقل و نقد استدلال ها۱
- آیات قرآن کریم۱
- آیه اول۱
- نقد۱
- آیه دوم۱
- نقد۱
- روایات۱
- روایت اول۱
- روایت دوم۱
- نقد۱
- عقل۱
- نقد دلیل عقل۱
- درس سیزدهم: کاربرد ابزاری عرف در فهم مفردات و ترکیب ها۱
- مفهوم شناسی۱
- دلیل مرجعیت عرف۱
- ورود شارع به حوزه معنا دهی مفردات و ترکیبات۱
- تحلیل ورود شارع۱
- 1.روش تعبدی و حصرگرا۱
- 2.روش عرفی انگار۱
- نمونه اول: تعریف کلمه مرض۱
- نمونه دوم: مکیل و موزون۱
- 3.داوری بین دو روش۱
- گستره اعتبار تعریف شارع از مفردات۱
- مخالفت با این کارکرد عرف۱
- 1.رقیب سازی برای عرف با چند نقض نما۱
- بررسی۱
- 2.ادعای ناکار آمدی عرف۱
- نقد۱
- الف)عدم تقابل عناصر شماری با ایکال به عرف۱
- ب)روش اثبات دخیل بودن یا دخیل نبودن هر عنصر۱
- درس چهاردهم: کارکرد عرف در فهم درون متنی مفردات و تطبیق مفاهیم عرفی بر مصادیق۱
- 1.کارکرد عرف در فهم درون متنی مفردات۱
- گونه شناسی کاربرد عرف در فهم درون متنی مفردات۱
- الف)تنقیح مناط، الغای خصوصیت و اولویت عرفی(گستراندن معنا)۱
- ب)تخصیص، تقیید و عدم انعقاد اطلاق(محدود دیدن معنا)۱
- ج)مناسبات بین حکم و موضوع۱
- د)عمل نکردن به دلیل در پی تغییرات عرف۱
- 2.مرجعیت عرف در تطبیق مفاهیم عرفی بر مصادیق۱
- گونه شناسی موضوعات احکام و مرجعیت عرف در تطبیق۱
- درس پانزدهم: کارکرد عرف در تنافی ادله و کارکردهای دیگر۱
- عرف و تعارض دو دلیل۱
- 1.عرف و تعارض مستقر(مرجعیت در تشخیص)۱
- 2.عرف و تعارض بدوی۱
- الف)مرجعیت در تشخیص تعارض۱
- ب)مرجعیت در جمع عرفی۱
- ج)عرف و تضیق ذاتی برخی ادله۱
- عرف و تنافی های دیگر۱
- کارکرد های دیگر عرف۱
- 1.مصداق سازی و مصداق زدایی عرف برای موضوعات و متعلقات ادله۱
- 2.عرف و قانون گذاری۱
- الف)کارکرد عرف در معاملات و نفی یک توهم۱
- ب)عرف و بایسته های حاکم بر بیان قانون۱
- درس شانزدهم: موضوع شناسی؛ فقیه یا غیر فقیه؟۱
- موضوع، متعلق، مصداق و حکم۱
- ویژگی های موضوعی و متعلق حکم۱
- گونه شناسی موضوع احکام شرعی۱
- 1.موضوعات مخترّع شرع۱
- 2.موضوعات مستنبّطه۱
- مصداق در حکم قضایی و ولایی و حکومی۱
- مصداق های کلی اجتهادبُنیان۱
- مفاهیم یا مصادیق تعبد محور۱
- کتابنامه۱
- منابع عربی۱
- منابع فارسی۱