فقه و حقوق قراردادها ادله عام قرآنی
ناشر:سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.1398
فقیهان اسلام گفت و گو از معاملات را عموما در دو قالب به سامان رسانده اند: اول. در قالب بیان مسائل خرد و فقهی معاملات؛ دوم. در قالب ارائه قواعد و ضوابط عام فقهی. تحقیق پیش رو گونه ای دیگر از مباحث لازم در اطراف معاملات را به منصه ظهور رسانده است. و آن گفت و گو از ادله عام قراردادها است. کتاب حاضر ادله عام قرآنی قراردادها را با نگاه فقهی و حقوقی در مورد گفت و گو قرارداده است و بحث از ادله عام روایی قراردادها در کتابی دیگر با همین سبک و سیاق صورت گرفته است.
- پيشگفتار۱
- مقدمه۱
- فصل اول: آيه وفا به عقود۱
- مبحث اول: شأن نزول و اَسناد مفسّرِ آيه۱
- مبحث دوم: مفردات و مدلول تصديقي آيه۱
- گفتار اول:مفردات آيه۱
- 1و2.«أوفوا»۱
- أ)آرا و اقوال۱
- ب)نقد آرا و اقوال۱
- ج)انديشه مختار۱
- 3.باي جاره۱
- 4.الف و لام۱
- 5.«عقود»۱
- گفتار دوم: نکات مرتبط با مفردات آيه۱
- 1.مفهوم شناسي «عهد»۱
- 2.مقارنه مفهومي عقد و عهد۱
- 3.مقارنه مصداقي عقد و عهد۱
- 4.اِبراز معتبر در مفهوم «عقد» و اطلاق آن بر معاطات، مقاولات و۱
- أ)جست و جو از متون۱
- ب)تحقيق۱
- گفتار سوم: مدلول تصديقي آيه و تفسير وجوب وفا۱
- 1.جست و جو۱
- 2.نقد۱
- 3.تحقيق۱
- أ)لزوم توجه به مؤلفه هاي وحدت يا تعدد حکم۱
- ب)تبعيت جعل وجوب از مصلحت و تحريم از مفسده۱
- ج)راه هاي کشف نوع حکم در يک واقعه۱
- د)سنجه شناسي وحدت و تعدد حکم و عقاب۱
- ه)تطبيق و پاسخ به پرسش هاي گذشته۱
- مبحث سوم: گستره آيه۱
- گفتار اول: آيه و عقود مستحدث۱
- 1.انديشه عدم شمول۱
- 2.اندبشه شمول و نقد انديشه عدم شمول۱
- 3.نقد اقوال و بيان انديشه مختار۱
- گفتار دوم: آيه و عقود مشکوک۱
- 1.ديدگاه شمول و دليل آن۱
- 2.ديدگاه عدم شمول و دليل آن۱
- 3.نقد هر دو ديدگاه و بيان ديدگاه مختار۱
- أ)نقد ديدگاه مشمول۱
- ب)نقد ديدگاه عدم شمول و بيان ديدگاه مختار۱
- ج)نکات پاياني گفتار دوم۱
- يکم: ابتناي ديدگاه شمول بر اطلاقات و عمومات قرآني۱
- دوم: ضيق ذاتي آيه نسبت به حصه حرام۱
- گفتار سوم: شمول آيه نسبت به عقد جايز۱
- 1.ديدگاه شمول۱
- 2.ديدگاه عدم شمول۱
- 3.نقد آراء و بيان ديدگاه مختار۱
- گفتار چهارم: آيه و عقود واجد شرايط پس از انعقاد۱
- 1.ديدگاه شمول موضوعي و حکمي۱
- 2.ديدگاه الحاق حکمي و عدم شمولِ موضوعي۱
- 3.ديدگاه عدم شمول موضوعي و عدم الحاق حکمي۱
- 4.ديدگاه مختار۱
- گفتار پنجم: شمول آيه نسبت به «بيعت» و «انتخابات»۱
- 1.بيعت۱
- 2.انتخابات۱
- أ)ديدگاه ها۱
- ب)تحقيق ها۱
- فصل دوم: آيه نهي از مؤاکله باطل و تنفيذ تجارت با رضايت۱
- مبحث اول: تحليل ادبي و تفسيري آيه۱
- گفتار اول: قرائت و اعراب۱
- گفتار دوم: روايات و کلمات مفسران در تفسير آيه۱
- 1.روايات۱
- 2.کلمات مفسران۱
- مبحث دوم: مدلول آيه و سنجه شناسي بطلان معاملات۱
- گفتار اول: مفردات آيه۱
- 1و2.«لا تأکلوا»۱
- 3.«أموالکم»۱
- 4.«بينکم»۱
- 5.باي جارّه۱
- 6.«الباطل»۱
- 7.«إلّا»۱
- أ)تعيين نوع استثنا۱
- ب)دلالت آهي بر حصر۱
- 8.«تجارة»۱
- أ)جست و جو۱
- ب)نقد و تحقيق در ارتباط با پرسش اول۱
- ج)تحقيق مرتبط با پرسش دوم۱
- 9.«عن تراض منکم»۱
- گفتار دوم: مدلول تصديقي آيه۱
- گفتار سوم: آيه و دلالت بر ضمان۱
- گفتار چهارم: سنجه بطلان قرارداد ها و نسبت مؤاکله باطل با معامله سفهي۱
- مبحث سوم: گستره آيه۱
- گفتار اول: گستره آيه نسبت به اسباب، عوضين و امور مربوط۱
- 1.گفته ها و آرا۱
- 2.بررسي و تحقيق۱
- أ)بررسي اول۱
- ب)بررسي نهايي۱
- گفتار دوم: آيه و قرارداد هاي مشکوک۱
- 1.جست و جو۱
- 2.نقد و تحقيق۱
- مبحث چهارم: تطبيقات۱
- گفتار اول: تيين وجهي معيّن در مقابل حق فسخ يا تخلف از تعهد۱
- گفتار دوم:تعيين قيمت براي مشتري واسطه۱
- گفتار سوم: تعيين وجه در قبال توقف در مکاني ويژه و مانند آن۱
- گفتار چهارم: اخذ وجه در قبال تسريع کار و مانند آن۱
- گفتار پنجم: تخلف از مقررات با دريافت کامل حقوق۱
- گفتار ششم: قرار هاي تبليغاتي و انتخاباتي۱
- گفتار هفتم: شرکت هاي هرمي در فقه و قانون۱
- 1.فقه۱
- 2.قانون اساسي و عادي جمهوري اسلامي ايران۱
- أ)قانون اساسي۱
- ب)قوانين عادي۱
- ج)نتيجه گيري۱
- گفتار هشتم: معامله با اشتباه در مصداق يا فرض غير واقع۱
- گفتار نهم: دريافت کارمزد۱
- گفتار دهم: قرارداد مستلزم خلاف شرع يا مقارن با آن۱
- گفتار يازدهم: معامله به قصد کلاهبرداري در فقه و قانون۱
- 1.معامله به قصد کلاهبرداري در فقه۱
- 2.معامله به قصد کلاهبرداري در قانون مدني۱
- فصل سوم: آيه حليّت بيع و حرمت ربا۱
- مبحث اول: و أحَلَّ اللهُ البَيعَ۱
- گفتار اول: بيان آرا۱
- گفتار دوم: نقد و تحقيق۱
- مبحث دوم: تشريع انگاري آيه۱
- مبحث سوم: مفردات تصوري و مدلول تصديقي آيه۱
- گفتار اول: مفردات۱
- 1و2. «أحل»۱
- أ)آرا و احتمالات۱
- ب)نقد و تحقيق۱
- 3.«البيع»۱
- أ)وجود و اقوال۱
- ب)نقد و تحقيق۱
- 4و5.«حّرم»۱
- أ)وجوه قابل ذکر در تفسير«حّرم»۱
- ب)نقد وجوه و آرا۱
- ج)گزينه مختار و دلالت حرمت معامله بر بطلان۱
- 6.الف و لام در «الربا»۱
- أ)وجوه و آرا۱
- ب)نقد و نظر۱
- 7.«ربا»۱
- أ)«ربا» در لغت، عرف و شرع۱
- ب)مفهوم شناسي «ربا» در آيه۱
- گفتار دوم: مدلول تصديقي آيه۱
- 1.نظارت آيه بر مطلق با نوعي خاص از ربا۱
- 2.آيه و تحريم ربا در قرض و غير آن۱
- 3.دلالت آيه و رباي غير فاحش(غير مرکب)۱
- أ)جست و جو۱
- ب)نقد و تحقيق۱
- ج)بررسي نهايي۱
- مبحث چهارم: گستره آيه۱
- گفتار اول: آيه و عقود مستحدث۱
- 1.انديشه عدم شمول۱
- 2.انديشه شمول و نقد انديشه عدم شمول۱
- گفتار دوم: بيع عرفي يا جامع شرايط شرعي؟۱
- مبحث پنجم: تطبيقات۱
- گفتار اول: مطالعات۱
- گفتار دوم: سرقفلي۱
- گفتار سوم: واگذاري امتياز ها۱
- گفتار چهارم: خريد و فروش اسکناس، چگ و مانند آن۱
- گفتار پنجم: ماهيت قراردادي ارائه خدمات با فروش بليت و مانند آن۱
- گفتار ششم: بيع موقت، ازماني و قرارداد تايم شرينگ۱
- فصل چهارم: آيه نهي از تعاون بر اثم و عدوان۱
- مبحث اول: مفردات تصوري و مدلول تصديقي آيه۱
- گفتار اول: مفردات۱
- 1.«لا»۱
- أ)آرا و احتمالات۱
- ب)نقد آرا و احتمالات۱
- ج)تحقيق۱
- 2.«تَعَاوَنُوا»۱
- أ)آميخت ناموجه عناوين تعاون، اعانت و معاونت۱
- ب)جست و جو از متون فقهي۱
- ج)نقد و تحقيق۱
- 3و4.«الإثم» و «العدوان»۱
- گفتار دوم: مدلول تصديقي آيه۱
- 1.آيه و بيان حکم شرعي۱
- 2.آيه و حکم شرعي تحريم۱
- 3.نمايندگي مفهوم تعاون در آيه از مفاهيم همسو۱
- 4.گسست خطاب به افراد از خطاب به مجتمع۱
- 5.آيه و قرارداد هاي معنون به تعاون بر اثم۱
- أ)متون مرتبط۱
- ب)دلالت عرفي حرمتِ معامله بر بطلان آن۱
- مبحث دوم: مناسبات آيه با سد ذرايع و برخي از ديگر نهاد ها۱
- گفتار اول: سد ذرايع و حرمت مقدمه حرام۱
- 1.سد و فتح ذرايع، در لغت، اصول و فقه۱
- 2.رابطه ذرايع با مقدمه حرام و مقدمه واجب۱
- 3.سنخ شناسي کارايي سدّ و فتح ذرايع۱
- 4.سدو فتح ذرايع در دو ساعت حکم شرعي و مقاصد۱
- 5.آيه و سد ذرايع به حرام و حرمت مقدمه حرام۱
- گفتار دوم: آيه و قاعده الزام، تسلط و اسناد تنفيذ۱
- 1.مفاد آيه و قاعده الزام۱
- أ)بيان ناسازگاري۱
- ب)حل اشکال ناسازگاري و نقد راه حل ها۱
- ج)راه حل صحيح با بازخواني پرونده«الکفّار مکلّفون بالفروع»۱
- 2.آيه و قاعده تسلط و اسناد تنفيذ معاملات۱
- أ)مفاد آيه و قاعده تسلط۱
- ب)مفاد آيه و نصوص تنفيذ معاملات۱
- مبحث سوم: تطبيقات۱
- گفتار اول: اعتبار وجود طرف مقابل در صدق اعانت۱
- گفتار دوم: اعانت بر اثم و ارتکاب مبغوض شارع۱
- گفتار سوم: حرمت اعانت بر اثم و روايت فروش انگور و خرما۱
- 1.رفتار شناسي فقيهان با روايت مورد اشاره۱
- 2.دفاع از روايات مزبور۱
- فصل پنجم: آيه نفي سبيل۱
- مبحث اول: مفردات تصوري و مدلول تصديقي آيه۱
- گفتار اول: مفردات۱
- 1.«لن»۱
- 2.«يجعل»۱
- 3.لام جاره۱
- 4.«کافرين»۱
- 5.«علي»۱
- 6.«مومنين»۱
- أ)بيان آرا۱
- ب)بررسي آرا۱
- ج)بيان رأي مختار۱
- 7.«سبيل»۱
- گفتار دوم: مفاد تصديقي آيه۱
- 1.جست و جو از آرا۱
- 2.تحقيق در مسئله و تمسک به قرآن، فارغ از سياق۱
- مبحث دوم: الغاي خصوصيت از مفاهيم آيه۱
- گفتار اول: جست و جو۱
- گفتار دوم: بررسي و تحقيق۱
- گفتار سوم: فروش قرآن و نهادن آن در اختيار غير مسلمانان۱
- 1.جست و جو۱
- 2.بررسي و تحقيق۱
- مبحث سوم: تشخيص سبيل، مصداق شناسي و گونه شناسي۱
- گفتار اول: نهاد تشخيص سبيل۱
- گفتار دوم: نقش زمان و مکان در تحقيق و نفي سبيل۱
- مبحث چهارم: مناسبات آيه با قواعد الزام آور و معاهدات۱
- گفتار اول: نسبت آيه و قاعده نفي سبيل با ادلّه ناهمسو۱
- 1.ناهمسويي آيه و قاعده با ادلّه احکام اولي۱
- 2.تزاحم آيه و قاعده با ادلّه احکام ثانوي۱
- گفتار دوم: امکان تخصيص مفاد آيه و قاعده نفي سبيل۱
- گفتار سوم: ناسازگاري سبيل منفي با معاهدات۱
- پيوست ها۱
- پيوست اول: معيار تشکيل قرارداد در قانون مدني و برخي نظام هاي حقوقي۱
- پيوست دوم: اطلاق مقامي و تقدم آن بر اصول علميه۱
- 1.لزوم توجه به اطلاق مقامي در معاملات۱
- 2.تقدم اطلاق مقامي بر اصول علميه در معاملات۱
- پيوست سوم: اصل لزوم و جريان آن در شبهات حکميه۱
- 1.موقعيت شرعي و فقهي اصل لزوم۱
- 2.اصل لزوم در قوانين ايران و برخي کشورها۱
- 3.اصل لزوم در گونه هاي متفاوت شبهات حکميّه۱
- پيوست چهارم: مفهوم شناسي رضا و قصد و گسست اين دو از يکديگر۱
- پيوست پنجم: داراشدن ناعادلانه و بلاجهت و مقايسه آن با اکل مال به باطل در نظام حقوقي ايراني۱
- 1.ماهيت قاعده دارا شدن ناعادلانه۱
- 2.مبناي قاعده دارا شدن ناعادلانه۱
- 3.اکل مال به باطل در قانون۱
- 4.عناصردار شدن غير عادلانه و مقايسه آن با اکل مال به باطل۱
- 5.نقد۱
- پيوست ششم: ظهور اطلاقي آيات و احاديث مبيّن کليّات شريعت۱
- 1.جستجو از آرا، عمل کردها و نقد۱
- أ)رأي انکار۱
- ب)رأي اثبات۱
- ج)نقد۱
- 2.تحقيق و بيان رأي مختار۱
- پيوست هفتم: حصري بودن يا نبودن عناوين قرارداد ها در شريعت۱
- 1.بررسي روايات، متون فقه و رويه هاي فقهي۱
- 2.تحقيق۱
- پيوست هشتم: بررسي فقهي سرقفلي۱
- 1.جست و جو در متون فقهي۱
- 2.نقد و تحقيق۱
- 3.مشکلات فقهي سرقفلي و راه حل ها۱
- أ)مبيع واقع شدن منفعت در سرقفلي۱
- ب)خريد منفعت از سوي مستأجر با وجود مالک بودن۱
- ج)اشکال انتقال مبيع در برخي سرقفلي ها۱
- پيوست نهم: خريد و فروش اسکناس و امثال آن۱
- پيوست دهم: دخالت عناصر علي البدل در مفاهيم۱
- پيوست يازدهم: رصد انگيزه هاي صدور اسناد شرعي۱
- پيوست دوازدهم: دفاع ناموفق از تصحيح معاملات معنون به عنوان «تعاون بر اثم»۱
- پيوست سيزدهم: اعانت بر اثم و عدوان در نظم حقوقي ايران۱
- پيوست چهاردهم: تمسک به آيات قرآن، فارغ از ملاحظه سياق۱
- پيوست پانزدهم: قاعده نفي سبيل خارج از حوزه آيه نفي سبيل۱
- پيوست شانزدهم: قاعده نفي سبيل در قوانين ايران و ديگر کشور ها۱
- منابع۱
- 1.منابع فارسي۱
- أ)کتاب ها۱
- ب)مقالات۱
- 2.منابع عربي۱
- أ)کتاب ها۱
- ب)مقالات۱
- فهرست آيات۱
- فهرست روايات۱
- نمايه اعلام۱
- نمايه موضوعي۱