بهره‌مند شدیم از صحبتهایی که  ارائه شد و خدای بزرگ را شاکرم که توفیقی داده تا لحظاتی را در این جمع مستطاب باشم ؛ صحبتهای من قدری متفاوت است با آن چه تاکنون شنیدید. 

آن چه تا این جای از سوی بزرگواران مطرح شد در واقع از محقق بزرگ، علامه نائینی صد سال قبل بود و من می خواهم عرض کنم اگر امروز جناب نائینی باشد ایشان چه کار می کند. ما نائینی را در دوران معاصر ببینیم. 

اما در رابطه با خود کنگره؛ به عنوان دبیر علمی کنگره عرض میکنم پنج سال قبل ما کار را با پنج کمیته شروع کردیم؛ فقه و اصول، اندیشه سیاسی ، سیره و زندگی ، علوم قرآن و حدیث و مبانی کلامی . 

در راس کمیته ها افراد بارز آن رشته حضور داشتند و صدها نفر هم درگیر این کار بودند. خروجی این کار هم 40 جلد موسوعه 5 جلد مقالات و 1 جلد چکیده و 1 جلد مدخل و مجموعه 47 جلد شد . 

300 مقاله به همایش رسید البته از این 300 مقاله 200 مقاله رد شد و 100 مقاله تایید شد که در قالب 5جلد کتاب چاپ شده است. 

نحوه کار با تلاش جدی آقایان بزرگوار :

آیت الله استادی 

حجج الاسلام و المسلمین فرخ فال، شهرستانی، دکتر توکلی، مختاری، مولایی ...و 

بیت محقق نائینی 

مدیر حوزه های علمیه آقای طیب حسینی 

و اگر احیانا کسی را از قلم انداخته باشم عذرخواهی می کنم. 

برخی از این بزرگواران را من خبردارم که این ها شبانه روز کار می کردند . 

گفتگو از محقق نایینی در بخش فقه و اصول و سیره قدری آسان است؛ البته آسان نسبی است ولی وقتی می رسد به اندیشه سیاسی جناب نائینی، کار سخت می شود. لذا ما از اول سیاست کاریمان این بود که نائینی آن گونه که بود، بدون سوبسید بدون گزینش در کتابها و آثار، مطرح شود. 

محقق نائینی آثارش تقریبا برای همگان نکته دارد. ایشان از طرفی بر اصالت فقه وسنت و تفکر شیعی در سیاست تاکید دارد که این لوازم خودش را دارد که در فرمایش مقام معظم رهبری هم بخشی از آن، منعکس شد. که البته این خوشایند برخی نیست اما از آن طرف جناب نائینی به انواع و اقسام استبداد حتی استبداد به نام دین و تنگ نظری و لو از باب دغدغه دینی، یخ زدگی  و  مخالفت با قانون اساسی و مخالفت با نمایندگی، مخالفت با رای گیری، می تازد. 

کتاب محقق نایینی در دسترس است می بینید که چگونه محقق نایینی مقابله میکند با برخی شبهاتی که مطرح می‌شود و در تهران در تبریز و جای دیگر از مباحثی که مطرح می گردد،  ناراحت می شود و به همه اینها حمله می‌کند و می‌تازد و لذا تلاش دوستان بزرگوار ما این بود که نایینی را آن گونه که هست، بشناسانند و شما انشاالله آثار کنگره را نگاه کنید و مخصوصا کار دوستان کمیته اندیشه سیاسی در این قسمت خواهید دید که موفق بودند. 

و اما قسمت دوم صحبتم:

به حوزه مشهد با مدیریت کلان فعلی، بنده، خوشبین و امیدوارم و فکر می‌کنم این کاری که می‌خواهم عرض کنم از عهده حوزه سترگ و ستبر خراسان برمی‌آید . نایینی را باید صد سال جلو آورد و دید الان جناب نایینی اگر بود چه می کرد. و چگونه صحبت می کرد و چه مشی رفتاری را داشت البته برای حوزه ها، سیاست شود. 

• مرحوم نایئنی بدون دغدغه اگر امروز بود بر اصالت فقه و دانش‌های اسلامی و مخصوصا فقه و بر معاصرت تاکید می کرد یعنی این دو عنصر هر کدام تحت الشعاع قرار گیرد ما لطمه می خوریم. اگر فقه از اصالت خود خارج شود، ما لطمه می بینیم.  

ناموس فقاهت شیعه، انضباط فقهی است

نباید به هیچ قیمتی و به هیچ بهانه‌ای از انضباط فقهی، حوزه های علمیه و فقیهان دوران ما، فاصله بگیرند. 

ناموس فقاهت شیعه؛ انضباط فقهی و فقه جواهری است .

ما چرا گاهی تعبیر می کنیم به نواندیشی دینی و روشنفکری [و آن را جدا از فقه سنتی میدانیم؟]

فقه سنتی ما همه این عناصر(نواندیشی و روشنفکری) را در خود دارد اما فقه سنتی شیخ طوسی؛ فقه سنتی شیخ مفید، علامه حلی ، محقق ثانی ، شهیدین و علامه نایینی. 

این ها جمع می کنند در فقاهتشان بین اصالت و سترگی و انضباط فقهی و ذره‌ای از فقه خارج نشوند و به دام منبع واره‌های اهل سنت نیفتند، اما از آن طرف اصالت را هم در نظر بگیریم من در تالیف کتاب «فقه و عقل» به این نکته برخورد کردم که بسیاری از کسانی که قاعده ملازمه بین ادارک عقل و حکم شرع را مطرح کردند، به کنه مطلب نرسیدند یکی از کسانی که دقیق فهم کرده و از قاعده ملازمه دفاع کرده است؛ علامه نایینی است. حتی قاعده ملازمه را ایشان در مستحبات و تحسینات هم می آورد و ذیل حسن احتیاط نگاه شود البته ممکن است افرادی در این باره مناقشه کنند. 

ایشان برای شهرت سهم عظیمی قائل است. همه اینها حکایت از اصالت و تاکید این فقیه بر اصالت و  همچنین تاکید بر معاصرت فقه دارد. بسیاری از مسئولان حوزه علمیه مشهد حضور دارند، این دو عنصر نباید از هم جدا شود ممکن است کسی از اصالت فقه بگوید ولی به اخباریت مدرن دچار شود؛ الان به نام دفاع از فقه سنتی، دقیقا  اخباریگری رونق داده می شود. البته شخصیتهای اخباری ما بسیاری از افراد این دسته، محترم بودند اما آن تجمد ، آن یخ زدگی غیر قابل قبول است که مرحوم نائینی در کتاب خود به آن اشاره می کند مرحوم ناینینی اشاره می کند که برخی گفتند ما قانون اساسی برای چه می خواهیم؟ و قانون اساسی ما قرآن است. ما رای می خواهیم برای چه ؟شریعت را داریم ...اصلا وکالت چیست؟

تمام این موارد را ببینید. 

محقق ناینیی از آن طرف بر قله فقه و اصول ایستاده و از آن طرف یک فقیهی است معاصر در دوران خودش  و ما باید این نایینی را زنده کنیم من تاکید می کنم بر فقه  سنتی اما نه فقه سنتی که می خواهد منابع را ناقص ببنید . ما بزرگانی داریم که هنوز قاعده ملازمه را مطرح می کنند که کبرایی است که در واقع صغرایی ندارد.یا شهرت صفر است؛ نه شهرت روایی نه شهرت ....که در هر صورت به نظر می رسد این دیدگاهها باید اصلاح شود.

نکته ای که برخی بیان کرده اند  این که اصول از نظر مباحث غنی شده ، ولی از نظر مسائل، نیاز به مطرح شدن دارد و یکی از مسائلی که جناب نائینی در این کتاب مطرح میکند، «گستره شریعت» است ایشان تلاش می کند که ساحتهای اجرایی را از ساحتهای قانون گذاری جدا کند و جوابی که به برخی ها میدهد همین است و می گوید ما نمی خواهیم در مجلس قانون گذاری شود قوه ، قوه مقننه نیست؛ مجلس برنامه ریزی است که این باید بحث شود. گستره شریعت، گستره فقه، گستره اجتهاد اینها بحثهایی است که باید نایینی امروز، این بحثها را داشته باشد، حوزه علمیه خراسان اگر بخواهد بالنده باشد باید از این زاویه نگاه کند و من این ظرفیت را د راین حوزه می بینم . 

یک پیشنهادی رهبری داشتند ، و آن این بود که کتاب «تنبیه الامة و تنزیه الملة» بیشتر مورد توجه قرار گیرد، شاید این آخرین پیشنهاد من است واین کتاب عنوان درس خارج شود؛ اما کسی عهده دار این درس باشد که گفتمان این کار را داشته باشد 

ما امروز عهده داری بحثهایی را می بینیم که اهل آن مبحث نیستند. گفتمان این کار را ندارند. مثل ابراهیم بت فروش می شوند که اعتقادی ندارند یا اگر اعتقادی هم دارند، گفتمان این کار را ندارند بیان اندیشه سیاسی و بیان فقه سیاسی و بیان فقه معاصر ، بیان مسائل روز گفتمان لازم را می طلبد. 

مدیریت محترم حضور دارند می توانند اساتیدی را انتخاب کنند، و من این ظرفیت را در حوزه خراسان می‌بینم و انشاالله که این کار صورت گیرد. آن چه من خواستم این بود که نایینی را از آن جلد صدسال قبل بیرون بیاوریم و ببینیم الان چه کار باید بکنیم . همه مطالبی که گفته شده صحیح است اما باید بدانیم با توجه به این شخصیت امروز چه کار باید کرد؟و اگر خود جناب نایینی بود الان چه کار می کرد؟ الحمد لله رب العالمین