قاضی می‌تواند به علم خود قضاوت کند هرچند مخالف مفاد اماره قانونی باشد لکن به اطمینان خود نمی‌تواند مخصوصا اگر مندوحه در کار باشد یا اطمینان برخاسته از طرق متعارف نباشد.
حاکمیت می‌تواند تضییقاتی را در این باره اعمال کند؛ چنان که بخشنامه 1/56313 شورای عالی قضایی در سال 62 چنین دلالتی دارد.
حواله دادن قاضی به دیگری و خودداری از قضاوت در فرضی که علم به خلاف مفاد امارات قانونی دارد، مصداق سبب شدن برای خلاف حق نیست.
سایر امارات (غیر از علم و اطمینان) نه موضوعیت مطلق دارند و نه طریقیت مطلق. تصرفات حاکمیت می‌تواند رسمی، عام و قانونی باشد، چنان که می‌تواند موردی و خاص به اعتبار شخص قاضی یا شخص پرونده باشد.

مانعیت علم یا اطمینان بر خلافِ مفاد امارات قانونی
حل مساله: 1. بررسی مفاد ادله اعتبار امارات قانونی 2. تعیین سیستم قضایی اسلامی که بر اساس حاکمیت امارات قانونی است یا حاکمیت ادله آزاد
وجوه شش گانه در مساله: 1. قاضی می تواند بر وفاق اماره داوری نمی کند 2. بر وفاق اماره در فرض اطمینان به خلاف نه علم به خلاف 3. مطلقا نمی تواند بر طبق اماره حکم کند بلکه بر وفاق علم یا اطمینان خود... 4. فقط بر وفاق علم خود 5. خودداری کند 6. در صورت علم به خلاف خودداری کند.
اقتضای قانون فرض چهارم است.

ماده 1321 قانون مدنی و لزوم تقیید اطلاق آن
حاصل مواد قانون در مورد علم
علم قاضی معتبر است
علم قاضی مقدم بر سایر امارات قانونی است
اطمینان در هاله ای از ابهام در قانون
موقعیت قضایی اطمینان و علم در آرای فقیهان
مفهوم شناسی اطمینان
مباحث مطرح در اطراف اطمینان
اطمینان مساوی با سکون و قرار است
کلام شیخ انصاری راجع به ظن اطمینانی
مراحل گمان و علم نزد شیخ انصاری
ظن غیر مزیل تحیر
ظن مزیل تحیر
اطمینان
علم عرفی
علم عقلی و قطع منطقی
نقد و بررسی
واژه اطمینان واژه ای تعلیمی است و در نص موضوعا للحکم نیامده است.

درس اخلاق
و یثیروا لهم دفائن العقول
باز تولید انسان کار پیامبران
لا یلج الملکوت السموات [السماء] من لم یولد مرتین
درباره علم و اطمینان
ماده 211 و 212 و 213 از قانون مجازات اسلامی
برداشت از ماده 211
اطمینان کافی نیست
علم باید مستند به حس یا کالحس باشد
مواد 1321 و 1324 و 1335 از قانون مدنی
لزوم تقیید اطلاق ماده 1321