تاثیر زمان و مکان در استنباط فی الجمله قابل انکار احد نیست. و کسی هم انکار نکرده است.
کلامی از محقق نایینی در اینباره
تحلیل عوامل موثر در تغییر حکم
1. استحاله، استهلاک و انقلاب
2. تغییر در کارکرد مصداق
3. تغییر در فرآیند تولید
4. عروض عوارض ثانوی
5. تغییر نهاد ها
مثال برای هرکدام
لزوم پرهیز از افراط و تفریط در اینباره
اشاره به بحث زکات و احتکار و تغییرات معاصر

6. اعتدال نسبت به فرآورده های دانش بشر و بیان سر رفتار در اینباره
خلقت انسان
هیات بطلمیوس
حرکت زمین
7. رهیدن از تعصب، جزم گرایی و پرهیز از تطبیقات قطعی که گاه چیزی جز تخرص به غیب نیست.
ذکر چند مثال در اینباره
8. استفاده از عقل مفسر در تفسیر آیات و روایات