لزوم توجه به تغییرات نامحسوس و موثر در استنباط تغییر تراشی (توهم تغییر) هم نباید کرد.
تغییر در کارکرد یک پدیده مثل تغییر در کارکرد شتر که توجه به آن در دیه اثر می‌گذارد. تغییر در فرآیند تولید حلّه - تغییر در امور پیرامون جهاد و دفاع که شاید توجه به آن بی تاثیر در تقسیم غنائم نباشد - تغییر کارکرد و غرض در قصه گویی و...

تاثیر زمان و مکان در استنباط فی الجمله قابل انکار احد نیست. و کسی هم انکار نکرده است.
کلامی از محقق نایینی در اینباره
تحلیل عوامل موثر در تغییر حکم
1. استحاله، استهلاک و انقلاب
2. تغییر در کارکرد مصداق
3. تغییر در فرآیند تولید
4. عروض عوارض ثانوی
5. تغییر نهاد ها
مثال برای هرکدام
لزوم پرهیز از افراط و تفریط در اینباره
اشاره به بحث زکات و احتکار و تغییرات معاصر