تفاوت واجبات و محرمات ضروری نزد عقل که می‌تواند محکوم حدیث رفع قلم باشد یا وجوب تعلّم که نمی‌تواند محکوم حدیث رفع قلم باشد بلکه وجوب تعلم از عموم حدیث رفع قلم خارج است.
واجبات و محرمات ضروری از گروه اول معلّق به عدم ورود تعبد از ناحیه شارع است.
بحث مشروعیت یا عدم مشروعیت عبادات صبی مبحث مهم دیگری است که مجال آن، محیط حاضر نیست و بحث ما ربطی به آن ندارد.
آثار وضعیه تکوینیه و برخی از احکام وضعیه شرعیه مثل ضمان ربطی به بلوغ ندارد هر چند نسبت به برخی دیگر از آثار (مثل صحت معاملات و عبادات صبی) شرطیت بلوغ -حداقل نزد برخی از فقیهان - مسلّم است.
مقدمه هفتم از مقدمات اصول فقه: مصادر الجعل و التکلیف: الارادة الالهیة و المناشئ التابعة لها.
توضیح و فرق مصدر جعل و اعتبار و مصدر کشف ...

دفاع از محقق نایینی در جریان قاعده ملازمه در مقام ضرورت نزد عقل گاه از آن حکم شرعی در نمی آید مثل ضرورت در مقدمه واجب و در سلسله معالیل و در ما نحن فیه.
در ما نحن فیه قاعده ملازمه جاری است و حدیث رفع قلم قابل تقیید است.
قاعده عقلی قابل تخصیص نیست پس ضرورت تعلّم للصبی قابل تخصیص نیست ولی حدیث رفع قلم قابل تخصیص است.
آیا آن چه در وجوب تعلم جاری شد در ضرورت های دیگر عقلی هم جاری است؟ (توضیح)

نقل دو سخن از محقق نایینی در شرطیت بلوغ - تفاوت این دو نقل.
اشکال بر محتوای سخن اول - شأن عقل فقط ادراک است.
اشکال محقق خویی بر کلام استاد خود - حدیث رفع قلم دلالت بر نفی وجوب می کند - معنای حدیث رفع قلم
دفاع از محقق نایینی که با این اشکال کل قاعده ملازمه زیر سوال می رود. جواب از این اشکال و استقرار ورود اشکال بر محقق نایینی.
جواب از جواب و دفاع نهایی از محقق نایینی و قول به تقیید مفاد حدیث رفع قلم.

تصور عمومی بر شرطیت بلوغ به طور مطلق است عندالکل.
لکن محقق نایینی مخالف این شرطیت است.وی می فرماید: تکالیف شرعی مستکشف از عقل قاطع مشروط به بلوغ نیست؛ زیرا با ادراک مستقل عقل منافات دارد مثل وجوب معرفت به اصول اعتقادی قبل از بلوغ. نقل کلام محاضرات از محقق نایینی: حدیث رفع قلم رافع وجوب تعلّم نیست چون وجوبش عقلی است.
بین این دو نقل از محقق نایینی تفاوت است. در نقل اول وجوب شرعی را قبول دارد و در نقل دوم منکر است.
اشکال بر تصویر وجوب شرعی زیرا عقل جز ادراک ندارد.
اشکال محقق خویی بر محقق نایینی: حدیث رفع قلم رافع حکم شرعی است.