اشتهرت دلالة الفعل علی الزمان به نحو تضمن(توضیح)
کلام ابن هشام نسبت به افعال انشاء که زمان ندارد. جواب برخی: تجرد از زمان با نقل صورت گرفته است. نقد ابن هشام: در قم چه می‌گویید؟ و حینئذ فیشکل فعلیته.
نظر اصولی ها: برخی مطلقا منکر دلالت هستند و برخی در ماضی قبول دارند و در امر و نهی و مضارع قبول ندارد.
نکته: فرق واضحی بین قول انکار و اثبات نیست، زیرا منکر هم استعمال افعال را جای یکدیگر قبول ندارد. به علاوه می‌گوید: دلالت بر خصوصیتی دارد که در ماضی ملازم با زمان ماضی و در مضارع ملازم با زمان مضارع است. پس از تضمن به التزام رسیده است. در این خصوصیت اختلاف است.
گفته شده: تحقق الحدث و ترقب الحدث یا سبق و لحوق.
در روایت شریف نیز دلالت نیامده است.

جنسیة البحث عن المسألة: لفظی یا غیر عقلی؟
نقد روش برخی مثل روش فخر رازی در این مساله.نقد روش شناختی - روش مشهور بر عرفی - لغوی و لفظی انگاشتن مساله است.
کلام محقق بروجردی: احتمال اول: وجود مبدأ و حیثیت صدق در یک زمان کافی برای عنوان مشتق بر ذات خارجی و بیش از این لازم نیست. یعنی اعتبار حیثیتی که الی الابد باقی باشد لازم نیست.
احتمال دوم: تلبس یک آن منشا اعتبار و انتزاع حیثیتی می‌شود که ابد باقی است و همین است منشأ صدق.
در فرض اول: بحث عقلی می‌شود و به عالم الفاظ بر نمی‌گردد.ظاهرا این احتمال مراد نیست؛زیرا حیثیت صدق لازم است و با سلوک علما و استدلال به مثل تبادر و... نمی‌سازد.
در فرض دوم: بحث لغوی است و این که آیا موضوع له مشتقات به نحو اخص وضع شده یا اعم.در این صورت استدلال های اقامه شده قوام می‌یابد.
نقد: ایشان ثابت نکرد که بنا بر وجه اول چرا بحث عقلی می‌شود، بلکه بنا بر وجه اول نیز لغوی عرفی می‌شود.

نقاط مورد اتفاق در مشتق از جهت اطلاق حقیقی یا مجازی
نقطه مورد اتفاق - موقعیت مساله - ثمره بحث در اجتهاد بالمعنی الاعم و بالمعنی الاخص
کلام فخر رازی در ذیل آیه‌ی 124 سوره مبارکه بقره (لاینال عهدی الظالمین)
کانا مشرکین (قطعی) و کل مشرک ظالم (به حکم ان الشرک لظلم عظیم) و الظالم لایناله عهدی (به حکم آیه)
استدلال از طریق اطلاق حقیقی ظالم بر ایشان در زمان خلافت