سمینار با تلاوت آیاتی از کلام الله مجید در وصف پیامبر عظیم الشأن اسلام ص و سرود جمهوری اسلامی ایران کار خود را آغاز کرد.

دبیر علمی این جلسه را استاد محمد عشایری منفرد و استاد سید حسین هاشمیان بر عهده داشته و سخنرانان به ترتیب آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی حفظه الله و آیت الله علیدوست حفظه الله بودند.

در آغاز سمینار دبیر علمی استاد عشایری؛مقدمه ای بدین شرح بیان کردند:

امروز به دنبال این هستیم که چگونگی نقش آفرینی ادبیات عرب را در فهم آیات و روایات مورد بررسی قرار دهیم . وی ضرورت پاسخ‌دهی به پرسش‌های دانش‌پژوهان در عرصه ادبیات عرب را مورد تاکید قرار داد. دبیر سمینار تخصصی «نقش ادبیات عرب در فرآیند استنباط» با اشاره به اینکه باید به ادبیات عرب در بین طلاب نگاهی کاربردی داشت خاطرنشان کرد: در این سمینار از سخنان آیت‌الله محمد جواد فاضل لنکرانی و آیت الله ابوالقاسم علیدوست عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بهره‌مند می‌شویم.

ایشان ضمن معرفی آیت الله فاضل از ایشان برای افاضه بیاناتشان دعوت کردند:

آیت الله فاضل لنکرانی با تشکر از تلاش‌های کانون ادبیات عرب مدرسه علمیه معصومیه بیانات خود را به شرح ذیل آغاز کردند:

سخنان خود را در قالب دو مبحث ارائه خواهم کرد:

مبحث اول : نسبت ادبیات عرب با مجموعه دین چیست؟

مبحث دوم : تاثیر ادبیات عرب در فرایند استنباط ( عمده بحث اینجانب در این محور است(

ایشان ضرورت ادبیات عرب در پیوند با مجموعه دین را از قضایای قیاساتها معها دانستند و افزودند: اسلام شناسی بدون احاطه به ادبیات عرب ناممکن است، البته بین احاطه به ادبیات عرب و ادیب شدن تفاوت است.

وی مسائل ادبی را به دوقسم کردند و بخش از آن را بدون تاثیر و بخش دیگر را دارای تاثیر به سزا در استنباط معرفی کردندو در ادامه وجود بخش یکم در کنار مسائل تاثیر گذار ضروری دانستند.

ایشان در بخش دوم سخنانشان با رویکردی تطبیقی به شش مصداق از تاثیر ادبیات عرب در فرآیند استنباط پرداختند تا جایگاه ویژه این دسته از مسائل و آثار فقهی مترتب بر آن را روشن شود.

این شش مصداق به شرح ذیل می‌باشد:

مصداق یکم: بار معنایی استثنای منقطع

مصداق دوم : «انما و حصر»

مصداق سوم : «جمع و اراده مفرد»

مصداق چهارم: «لام اراده و نقد حصرگرایی در قالب‌های زبانی»

مصداق پنجم: تاثیر لغت در فرآیند استنباط با واژه شناسی «جلباب»

مصداق ششم : تاثیر لغت در فرآیند استنباط و واژه شناسی «حرب»

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار افزود: حضار گرامی بدانید که دین شناسی بدون إحاطه ادبی امکان پذیر نیست به ویژه در حوزه اعتقادات که آیات بیشتری از آیات الاحکام را در بر می‌گیرد. ما در بحث آیات مهدویت بیش از ۴۰آیه قرآن را بررسی کردیم و دلالت آن بر عصر ظهور را با این نکات دقیق ادبی استخراج کردیم. بادلگرمی ادبیات را دنبال کنید.

هرچند توان بر مکالمه به عربی از شروط استنباط نیست ولی ناتوانی بر این مهم قطعا نقیصه است که حوزه باید در بر طرف کردن آن بکوشد تا دانش پژوهان بتوانند به کتاب ها و تحقیق های نوین که به زبان عربی نگاشته می‌شوند مراجعه کنند و تحلیل صحیح هم داشته باشند چرا که هدف فراتر از فهم دین است بلکه باید توان پاسخ گویی به شبهات را داشته باشیم و کسانی مثل فخر رازی که با ادبیات عرب می‌خواهند، شبهه افکنی کنند را پاسخگویی کنیم.

براین اساس به کانون ادبیات عرب پیشنهاد می‌دهم که یک‌دور دانش فقه را بررسی کنند و آن دسته از مباحث فقهی، تفسیری، اعتقادی که ادبیات عرب در تحلیل آن موثر است را استخراج کنند و به منظور کاربردی کردن ادبیات در کتاب‌های درسی ارائه دهند آنگاه هیچ گاه طلاب از خواندن ادبیات خسته نخواهند شد بلکه تحولی در ادبیات حوزه ایجاد خواهد شد.

در آخر سخن مجددا از برگزار کنندگان این سیمنار با شکوه تشکر می‌کنم.

سخنران دوم آیت الله علیدوست حفظه الله با دعوت دبیرعلمی بر جایگاه تشریف آوردند وایشان با پرشکوه خواندن سمینار، سخنان خود را در چهار مبحث به شرح ذیل ارائه کردند:

مبحث یکم: مبادی تصوریه

ایشان با واکاوی دو واژه ادبیات عرب و استنباط به عنوان دو واژه عنصری به کار رفته در عنوان سمینار به مبادی تصوریه بحث پرداختند.

ایشان با تقسیم ادبیات عرب به حداقلی و حداکثری قدما و حداکثری معاصر. ادبیات معاصر را دارای ساحت های نوپیدا و ضرور دانستند. و با تقسیم استنباط به معنای اخص و اعم، حقیقت استنباط را کشف معارف دین از منابع معتبر دانست که تمام دانش های علوم دینی را دربرمی‌گیرد و از نتیجه های این اندیشه، ارتقای اصول فقه از اصول فقه به اصول فهم دین است به ویژه در مباحث الفاظ و مباحث تعادل و تراجیح .

مبحث دوم: نقش ادبیات عرب در فرآیند استنباط

وی نقش آفرینی ادبیات را به دو بخش مستقیم و غیر مستقیم تقسیم نموده و بخش غیر مستقیم را عبارت از توان دهی به دانش پژوه برای مطالعه نصوص دینی و آثار بزرگان دانست. و قطع ارتباط طلاب با منابع را مایه ناتوانی علمی برشمرد و برهمین اساس خارج کردن متون حوزوی از اغلاق های کلامی و عبارات معما گونه را ضروری ولی ساده سازی و انقطاع پیوند با میراث گذشتگان را ناصحیح دانست.

مدیر انجمن فقه و اصول حوزه، تاثیرهای مستقیم ادبیات عرب بر استنباط را به دو بخش عام و خاص و عام تقسیم نمود و نمونه تاثیر عام ادبیات را دانش فلسفه لغت و علم به تفاوت روش‌های لغوی ها معرفی نمود و در عرصه تاثیرهای خاص کتاب تمهید القواعد شهید ثانی را نمونه‌ای کارا در این عرصه معرفی کرد.

مبحث سوم:آسیب شناسی نقش ادبیات در فرآیند استنباط

استاد سطوح خارج حوزه علمیه قم افزود: برخورد با ادبیات نیز مانند سایر پدیده ها بین افراط و تفریط و اعتدال در دوران است. اگر جمود بر ادبیات داشته باشیم به گونه ای که از عرف و انگیزه های گوینده غافل شویم، این زیاده روی است چرا که در فهم مراد فقط ادبیات سخن نمی گوید بلکه قصد گوینده و.. موثر است.

از این نوع مصادیق حتی در کتاب ارزشمند شهید ثانی نیز دیده می‌شود و این در کنار مزایای کتاب، جای ملاحظه است.

مبحث چهارم: ادبیات عرب در حوزه علمیه،هست ها و بایدها

ضروری است که جایگاه خود را ببینیم و فاصله هست ها و بایدها را بسنجیم و برنامه ریزی کنیم.

حوزه علمیه در زمینه ادبیات عرب باید تکانی به خود گیرد و در سه بخش به منصه ظهور برساند.

بخش یکم : آموزش ادبیات تطبیق محور، یک تجزیه ترکیب دقیق براساس ضوابط نه تکرارهای محمود صافی و درویش.

بخش دوم: تربیت افراد صاحب نظر و متخصص در ادبیات عرب است.

بخش سوم: تربیت افرادی که بر ساحت های ویژه از این دانش تمرکز داشته باشند و ما از این تمرکز به تمحضی فراتر از تخصص یاد می‌کنیم.

در ادامه جلسه دبیر علمی با استاد علیدوست به پرسش و پاسخ پرداخت.