رئیس انجمن علمی فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه قم با بیان اینکه سیستم آموزشی حوزه بدون آسیب هم نیست، گفت: ویژگیهای مهمی در سیستم آموزشی حوزه وجود دارد که می تواند الگوی نهادهای آموزشی دیگر شود که یکی از مهمترین آنها انتخاب آزاد استاد توسط طلاب است.

حجت الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه و رئیس انجمن علمی فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه قم در مورد ویژگیهای نظام آموزشی حوزه و دانشگاه گفت: سیستم آموزشی حوزه، سنتی است اما با این همه نظام آموزشی حوزه جامع و کامل است. اول یک نوع تنازع بقا و انتخاب اصلح در بین اساتید حوزه وجود دارد. به این معنا که درسی در حوزه شروع می شود، شاید آن درس را بیست نفر استاد شروع کنند و هیچ الزامی وجود ندارد که طلبه کدام استاد را انتخاب کند. این اساتید هستند که به تعبیر من در یک رقابت کوشش می کنند که تدریس شان جالب باشد و نهایتا انتخاب اصلح رخ می دهد.

وی در ادامه سخنانش تصریح کرد: به همین خاطر می بینیم مثلا درسی ممکن است تا دویست نفر شاگرد داشته باشد اما در درس دیگری ممکن 50 نفر یا حتی درسی چند نفر باشد و حتی برخی از دروس تعطیل می شود. بحث دیگر اعتمادی است که به متن درسی می شود یعنی استاد موظف است یک متن درسی را به شاگردان تفهیم کند تا شاگردان بفهمند یعنی استاد باید از عهده تفهیم بر بیاید. این گونه نیست که استاد کلیات را برای طلبه ها بیان کند یا آنچه که دلش می خواهد آسان و غیرآسان تحویل شاگردان دهد.

نویسنده کتاب «فقه و مصلحت» با تأکید بر اینکه متن‌خوانی باعث می شود که دانش پژوه و طلبه با تراث و متون گذشتگان مرتبط شود و قدرت ارتباط با نصوص و متون گذشته را پیدا کند، گفت: ویژگی بعدی نظام آموزشی حوزه مباحثه است یعنی هر طلبه ای بعد از تدریس هر موضوعی باید در درس را در سطح خودش برای دوست و هم کلاسی خود بیان کند، یعنی دقیقا همان چیزی را که درس می گیرد در همان زمان به دوست و هم کلاسی خود درس دهد یعنی به شکلی باید درس را تکرار کند.

نویسنده کتاب «فقه و عقل» با اشاره به اینکه ویژگی دیگری که در سیستم آموزشی حوزه حضور خوبی دارد پیش مطالعه است، افزود: یعنی این طور نیست که طلبه ها بی خبر از درس فردا و اینکه استاد چه خواهد گفت به سر کلاس بروند، چون متن دارند، متن را به دقت مطالعه می کند و برای حل اشکالات و شبه ها سر کلاس شرکت می کند و کسی که اشکلات درس را از قبل بداند و سؤال در ذهنش رسوخ کرده باشد وقتی به سر کلاس می رود چندین برابر از کسی که بدون دقت و آگاهی در سر کلاس درس شرکت می کند استفاده می برد.

وی با بیان اینکه آزادی نسبت به انتخاب استاد یعنی اینکه نمره و حضور و غیاب طلبه ها دست استاد نیست، اظهار داشت: بر همین اساس شاگرد می تواند با استاد خودش به راحتی بحث، اشکال و حتی اعتراض کند. در حالی‌که بعضی از نهادهای دیگر این گونه نیست البته در حوزه حریم استاد به شدت کنترل و مواظبت می شود و شاگرد سعی می کند که پنجه تعرض به حریم استاد نیفکند. اما در عین حال این طور نیست که سرنوشت شاگرد به دست استاد باشد اما استثنائاتی وجود دارد که آنها به حساب سیستم نمی آید.

نویسنده کتاب «فقه و عرف» با اشاره به اینکه حجم کلاس در حوزه آزاد است، اذعان کرد: یعنی ممکن است کلاسی 30 یا 50 نفر شاگرد داشته باشد اما در کلاس دیگر دو یا سه نفر شاگرد داشته باشد. البته نکات دیگری وجود دارد که من در کتاب «صراط» یا هدایت تحصیلی طلاب متعرض شدم که علاقه مندان می توانند به آن مراجعه کنند. جالب این است که این مجموعه از گذشتگان به ما رسیده است به همین خاطر من گفتم که سنتی است.

علیدوست تأکید کرد: حقیقتا اگر اندیشمندان و مصلحانی خواسته باشند یک سیستم آموزشی جامع و کامل بنویسند به نظرم باید به همه اینها توجه کنند.

وی افزود: نمی خواهم بگویم در دانشگاه یا نهادهای آموزشی دیگر این عناصر اصلا وجود ندارد ولی مجموعه این عناصر اختصاصی نظام آموزشی حوزه است. البته بدون آسیب هم نیست یعنی شاید نظام سنتی حوزه آزادی بیش از حد به طلبه می دهد. به نظرم اگر سیستمی اعمال شود که با حفظ هنجارها طلبه کنترل شود و در صورت شرکت نکردن در کلاسها مواخذه شود، بهتر است البته اکنون فی الجمله هست ولی به نظر می رسد که باید کاملتر باشد. به نظرم دانشگاه در این زمینه کنترل بیشتری بر دانشجویان دارد.

این استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: اگر بعضی از بحثهای غیرکاربردی نباشد بهتر است البته نمی خواهم بگویم که این مسائل حضور جدی دارد ولی همان اندک هم نباشد بهتر است. چیزی که شاید در نظامهای آموزشی دیگر نبینیم یا کمتر ببینیم. مثلا گاهی ادبیات یا مثالها باید به روزتر باشد اینها را می توانیم به عنوان مزیت بر سیستمهای دیگر حساب کنیم که حوزه باید از آنها بگیرد. در هر صورت در یک تعامل بین حوزه و غیرحوزه مثل دانشگاه می تواند به دانشگاه راه پیدا کند و مزایایی که در سیستم دانشگاه وجود دارد به حوزه راه پیدا کند و وضعیت جامع و کامل امروز طبیعتا اجمع و اکمل شود.

علیدوست در مورد معادل سازی سطوح حوزه با مقاطع تحصیلی دانشگاه ها و عنوان دکترا برای طلاب و روحانیون هم اظهارداشت: این اقدامات جزو سیستم آموزشی نیست اینها یک شیوه های اجرایی است. چندان نمی توان روی این موضوع ها حساسیت نشان داد. کسانی که اینها را یک خطر می بینند یا یک آسیب جدی می بینند اما به نظرم اینها شیوه های اجرایی است که ممکن است به مرور زمان عرف شود و وضعیت ناخوشایندی که اکنون برخی‌ها دارند برطرف شود.