میزگرد «غرب و داعش» با حضور آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، رئیس شورای انجمن‌های عالی حوزه و برگزیده جایزه کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی و حمیدرضا دهقانی، رئیس سابق مرکز مطالعات خاورمیانه و خلیج فارس در وزارت امور خارجه در برنامه زاویه (شبکه چهارم سیما) برگزار شد.

در ابتدای این نشست، آیت‌الله علیدوست درباره خاستگاه داعش به 150 سال قبل در مصر که پایتخت فرهنگی جهان اسلام محسوب می‌شده، بازگشت و گفت: در آن زمان «محمد عبده» ذیل آیه 44 سوره مائده «وَمَن لَّمْ یَحْکُمْ بِمَآ أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْکَفِرُونَ‏» می‌گوید که جهان اسلام به یک کفر وسیع مبتلا شده است برای اینکه ما قوانینمان از غرب می‌آید و براساس وحی نیست، قضات ما براساس آن قوانین حکم می‌کنند و مجالس قانون گذاری ما هم همین‌ها را تصویب می‌کنند و همه اینها کفر است، بنابراین او اینجا یک فکر را براساس برداشت اشتباهش از آیه قرآن القا می‌کند.

وی در ادامه افزود: پس از عبده، شاگردش «رشید رضا» طرح و عین عبارت خلافت اسلامی را حدود 110 سال قبل مطرح می‌کند، «سید قطب» هم که حدود 50 سال قبل اعدام و طبیعتاً افکارش حدود 60 سال پیش منتشر شد، متأثر از این دو شخصیت معروف بود وی نیز طرح «سلفی ـ جهادی ـ تکفیری» را مطرح کرد، افکار سید قطب متأثر از افکار وهابیت در بخش تکفیر نیز هست چرا که وهابیت آن زمان قائل به جهاد نبود.  

آیت‌الله علیدوست با اشاره به اینکه «مروان حدید» شاگرد سید قطب اندیشه وی را زمانی که بعثی‌ها در سوریه سرکار بودند، بدین جا منتقل می‌کند، افزود: پس از آن ما شاهد هستیم کسانی که تحت تربیت مروان حدید بودند به عربستان می‌روند و با وهابیت عربستان انس گرفته و از آنجا به افغانستان و این تفکر توسط بن لادن به پاکستان نیز می‌رود، اینجا دیگر با این جریان ارتباطی نداریم تا اینکه در سال 2003 و حمله آمریکا به عراق شاهد این جریانات القاعده در عراق هستیم اینها در ائتلاف با النصره به سوریه می‌روند و اینگونه ما با پدیده داعش روبه رو می‌شویم.

وی اظهار داشت: در نهایت داعش تجسم دولت القاعده است که توسط ایمن الظواهری مطرح شد منتها بعدها با تفکر القاعده نیز اختلاف پیدا کرد و اینها از هم جدا شدند.

در ادامه بحث دهقانی با اشاره به حرکت‌هایی که به نام داعش، النصره، القاعده، طالبان، بوکوحرام و موارد اینگونه در تاریخ وجود دارد، گفت:‌ اینها ریشه‌هایی در تاریخ اسلام و برداشتی از اسلام از سوی برخی شخصیت‌ها داشته است، شاید زمانی که خوارج نزد امام علی (ع) آمدند، عثمان را کشتند و نزد امام رفتند امام هم از علمکردشان ناراضی بود همین اتفاق زمان حکمیت هم افتاد اینها براساس آیه قرآن حکم تکفیر کردند و از امام هم خواستند که توبه کند. ما شاهد هستیم که در یک دوره ابن تیمیه تندتر از احمد حنبل شده و پس از اوابن قیّم الجوزیة و محمد بن عبدلوهاب از اینها جلوتر رفته است.

خاستگاه این حرکت‌ها فکری نیست بلکه آن فکر پوششی برای حرکت اطلاعاتی، امنیتی،‌ نظامی و تروریستی است

وی با تأکید بر اینکه خاستگاه این حرکت‌ها فکری نیست بلکه آن فکر پوششی برای حرکت اطلاعاتی، امنیتی،‌ نظامی و تروریستی است، اظهار داشت: خاستگاه این افراد مرازک اطلاعاتی غرب و برخی کشورهای منطقه است بنابراین به لحاظ جغرافیایی و مکانی باید به این نکته قائل باشیم که این شجره خبیث الان همه بشریت و در رأسش خود جهان اسلام را تهدید می‌کند، اندیشه‌ها را مورد حمله قرار داده اما خود ریشه در نهادهای اطلاعاتی و امنیتی برخی کشورهای منطقه و فرامنطقه دارد.

در ادامه آیت‌الله علیدوست اظهار داشت: در اینکه چنین تفکری بسطش به دوران خوارج زمان حضرت علی (ع) و حتی زمان خود پیغمبر(ص) می‌رسد، شکی نیست. اما اینکه بگوییم این جریانات فکری نیست و تنها یک پوششی است و این فکر را وسیله قرار داده است بنده به طور کامل به این معتقد نیستم چرا که این پوشش بخشی از مطلب است اما بهرحال اینها تغذیه فکری می‌شوند، افکار خاصی را دریافت می‌کنند در مدارس مکه، مدینه، جدده، قطر، امارات و .. تغذیه می‌شوند با وجود اینکه برخی از آنها هم قوه اندیشه‌ای ندارند!

وی همچنین اظهار داشت: نکته دیگر این است که بنده معتقدم سرویس‌های امنیتی کشورهای بزرگ از این تفکر استفاده می‌کنند اما بهره بردن از این پدیده یک مطلب است و اینکه برایشان نقشی قائل شویم، پدیده دیگری است ما می‌توانیم کنار فرمایش آقای دکتر دهقانی این گزینه را بگذاریم که دو خاستگاه سرویس‌های امنیتی و مدارس فکری آنها دو نکته مهم است، چرا که ما اگر زیاد اینها را به آمریکا و اسرائیل حواله دهیم باز کارمان ناقص است نباید زیاد اینها را بزرگ کنیم تفکر و سوءاستفاده باید به موازات هم مطرح شود من احساس می‌کنم گاهی رسانه‌های خود ما هم به خاطر این قضیه سیاسی کاری بلافاصله می‌گویند آمریکا و اسرائیل، درست است که این تفکر وجود دارد اما نباید هم تنها این مسئله را مدنظر قرار داد.

همچنین دهقانی با بیان اینکه بهتر بود بگویم بین پیدایش داعش، القاعده و طالبان با گرایش به آنها تفاوت قائل هستم اما آنچه مورد بحث است بحث پیدایش است که با گرایش متفاوت می‌شود، توضیح داد: پیدایش این گروه‌ها را نمی‌توان به چند قرن قبل پیوند دارد چرا که آنچه باعث پیدایش شده یک نهاد قدرتمند فعلی است که از یک فکر تاریخی استفاده کرده است. گرایش یک پایه فکری دارد در تمام کتب تاریخی و تفاسیر از صدر اسلام تاکنون این تفکر وجود دارد.

وی در ادامه توضیح داد: بسیاری از کسانی که به داعش می‌پیوندند تحصیل کرده‌های غرب هستند اگر به همین مجله دابق توجه کنیم متوجه می‌شویم که یک سری بی سروپا تنها در این گروهن نیستند پس از چرا این افراد از غرب به داعش می‌پیوندند؟ یکی از علل آن تبعیض است که مختص به جهان سوم و خاورمیانه نیست و بیشتر متوجه تحصیل کرده‌های عرب و مسلمانی است که در اروپا تحصیل کرده‌اند اما تبعیض را با وجود خود احساس می‌کنند، عنصر دوم اشغال است زمانی که فلسطینی‌ها تبعیض جامعه جهانی را علیه خود و به نفع صهیونیست مشاهده می‌کنند این یک تحقیر و دیکتاتوری در منطقه را نشان می‌دهد، نکته سوم نابسامانی‌های اجتماعی و اقتصادی است که همه مبانی فکری دارد.

دهقانی با تأکید بر اینکه غرب در پیدایش داعش نقش داشته چنانکه ابوبکر البغدادی مدتی در زندان‌های آمریکا بوده و هسته اولیه فکری‌اش تشکیل شده است، بعثی‌های عراق هم هسته این تشکیلات هستند، توضیح داد: دیدگاهی در زمینه طالبان خوب و بد، اهل سنت خوب و بد و ... نیز در عراق و افغانستان و ... دیده می‌شود. امروز وضعیت اروپا از خاورمیانه مخوف‌تر شده است و این نشان می‌دهد که مبارزه‌ای که تاکنون غرب علیه تروریسم و تکفیر داشته جدی نبوده است و همین الان هم آمریکا با داعش مخالفت جدی ندارد.

آیت‌الله علیدوست در ادامه بحث گرایش و پیدایش تکفیرگفت: شکی نیست که بین این دو تفاوت است اما در هر حال پیدایش خودش یک فرآیند است، اینطور نیست که دفعی بوده باشد. نقشی که آمریکا در پیدایش طالبان دارد ، داعش در عراق ندارد اما باز همین پیدایش هم یک فرآیند است و نمی‌توانیم بین این دو دیواری بکشیم.

وی در ادامه افزود: داعش در بین مسلمانان اروپایی جاذبه دارد با وجود اینکه در زمینه علل گرایش به داعش با دکتر دهقانی موافقم اما باید این را بگویم که ما داعش را پدیده نجست و پلشت می‌بینیم خیلی‌ها به این امید که خلافت اسلامی را احیا کنند به این سمت می‌روند، جوان اروپایی مشاهده می‌کند که اینها ظاهر اسلام دارند، اهتمام به نماز و خیلی چیزهای دیگر دارند مساجد اروپا را هم که عربستان و قطر و .. اداره می‌کنند بنابراین به این گرایش به سمت داعش می‌روند. این سید و اندی سال انقلاب اسلامی ایران مردم ما را از جنس دیگری کرده است درحالیکه اینگونه نیست همه دنیا مثل ما بیاندیشند طبیعتا جوانان جذب می‌شوند پس اینها کارتن خواب نیست خیلی‌ها با امکانات زیادی به این گروه‌ها می‌پیوندند.

سپس دهقانی با ابراز موافقت با این نکته که تکفیر ریشه در گذشته دارد اما وی تلاش دارد این ریشه را به دوران معاصر و نوع نگرش به آیات و احادیث و روایت بررسی کند، گفت: این تفکر حتی منحصر به اهل سنت نیست در بین شیعیان هم افکاری خشن دیده می‌شود منتها بحث بر سر این است که این نهاد داعش یا سازمان و موجود مخوف صرفا یک موجود فکری، سیاسی و تبلیغی نیست بلکه نهادی امنیتی و نظامی است ، ارتباطات گسترده‌ای دارد و نمی‌تواند بدون حمایت رشد کند! داعش امروز نفت می‌فروشد، پول جابه جا می‌کند درحالیکه ما زمان تحریم یک بشکه نفت نمی‌توانستیم بفروشیم یا پول آن را جابه جا کنیم ، اینها الان آثار باستان کشورها و شهرها را می‌فروشند پس این نهاد حمایت می‌شود چه اینکه نمی‌تواند در بخش شیعه عراق یا علوی و مسیحی سوریه نفوذ کند!

دهقانی اظهار داشت: اگر ما امروز در غرب شاهد این هستیم که برخی تفنگ‌های قلم بدست‌هایشان به سمت عربستان برگشته ناشی از تحولات سطح منطقه‌، جهان و توافق هسته‌ای با غرب است که معادلات قدرت را به هم زده است همچنین هجم برهنه و زیاد خشونت علیه تکفیری‌هاست که به غرب هم رسیده غرب تا زمانی که میلیون‌ها آواره سوری به اروپا وارد نشده بود و ترکیه مرزها را باز نکرده بود شاهد این مکافات نبود بنابراین تحولاتی در منطقه رخ داده و تازه این هنوز از نتایج سحر است، باش تا صبح دولتت بدمد..

وی درباره تفاوت داعش و القاعده گفت: القاعده هدف اولش غرب و آمریکا بود اما داعش هدف اولش ایران و شیعه و کشورهای منطقه است اینها به دنبال گرفتن کعبه هستند و معتقدند که راه مکه از دمشق و بغداد و تهران می‌گذرد!

آیت‌الله علیدوست در پایان صحبت‌های خود گفت: بحث اینکه قدرت‌های بزرگ از این تکفیری‌ها سوءاستفاده می‌کنند قابل کتمان نیست اما نکته اساسی این است که ما تنها این را نبینیم همه اینها درست است که داعش امکانات مالی،‌ حمل و نقل، نفت و ...دارد اما مثل برگ درخت نیروی انتحاری دارد! غرب نمی‌تواند نیروی انتحاری برای داعش درست کند آنچه انتحاری درست می‌کند مدارس عربستان است که در آنها تعلیم می‌دهند اگر کشته شدی به پیامبر خدا (ص) می‌پیوندی!

وی همچنین تأکید کرد: از سوی دیگر نباید به افراط هم بیوفتیم و نقش عربستان را هم پررنگ کنیم، چرا که غرب هم تقصیر کار است اما بهرحال عربستان یعنی وهابیت باید اینها را به صورت دو بال یک پرنده در نظر بگیریم و برای هر کدام سهمی قائل شویم. با همه این احوال بنده معتقدم با این وضعیت امروز داعش اگر دنیا بتواند مدارسی که بدان اشاره کردم را مانعشان شود و حمایت‌هایی هم که دکتر دهقانی فرمودند اصلاح شود، شکی نیست قضیه حل می‌شود چرا که معتقدم دو دهه آینده چیزی به نام داعش وجود نخواهد داشت.

دهقانی نیز در پایان اظهار داشت:‌ ما برای مقابله با داعش باید به اندیشه‌های علی (ع) بازگردیم ایشان در برخورد با خوارج تا هسته مرکزی‌شان را از بین می‌بردند با اینکه روشنگری نیز ابتدا می‌کردند چرا که از دوازده هزار خوارج که علیه‌شان قیام کرده بودند ایشان با روشنکری هشت هزار نفر را با سمت خود بازگرداند اما با هسته مرکزی‌شان مقابله کرد.