بیست‌ودومین نشست اندیشه‌ورزی در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با موضوع «نهادشناسی ظرفیت‌های پیشرفت در تراث اسلامی» برگزار شد.

 بیست ‌ودومین نشست اندیشه‌ورزی روز یکشنبه (۱۱ مهرماه) در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با موضوع «نهادشناسی ظرفیت‌های پیشرفت در تراث اسلامی» با سخنرانی آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، رئیس شورای‌ عالی انجمن‌های علمی حوزه علمیه، مدرس درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم و رئیس اندیشکده فقه و حقوق مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برگزار شد.

آیت‌الله علیدوست در این نشست در رابطه با نهادشناسی ظرفیت‌های پیشرفت در تراث اسلامی اظهار داشت: در تراث اسلامی به ویژه تراث شیعه نهادهایی وجود دارد که می‌توان از آن‌ها ظرفیت پیشرفت را بدست آورد.

وی افزود: کشف این ظرفیت‌ها در قالب ده‌ها گزاره، باعث می‌شود تا عالمان ویژه این عرصه بدون این‌که دغدغه خروج از شریعت را داشته باشند، برای همه حوادث واقعه پاسخ مناسب و راهگشا داشته باشند و می‌توانند به تولید نظریه و ارائه سیستم‌های خرد و کلان بپردازند و در آن زمینه حضور فعال داشته باشند، چنانچه برنامه‌ریزان گزاره‌های پیشرفت نیز با خاطری آسوده از نیالودن به خروج از طریق شریعت و معارف اصیل آن برنامه‌ریزی کنند و اجرا نمایند.

رئیس اندیشکده فقه و حقوق مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بیان کرد: نهادهایی وجود دارند که از طریق آن می‌توان به ظرفیت‌های تراث اسلامی دست یافت که این نهادها عبارتند از  «نصوص مبین شریعت خرد و کلان در قرآن و سنت»، «نصوص مبین مقاصد خداوند در مبحث فرستادن پیامبر و انزال کتب»، «وجود معارف فرامذهبی متعلق به انسان فارغ از هرگونه اعتقاد در متون معتبر دینی از قبیل نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه»، «اصول فقه شیعه در دو بخش ارائه فقه کشف و فقه عذر با ارائه ساختاری جدید و توسعه گستره آن»، «حضور عقل، مصلحت، احکام حکومتی و تدبیری در سلسله نظام مشروعیت احکام» و «وجود زمینه برای سه استنباط در گزاره‌های شرعی یعنی استنباط احکام خرد، استنباط خرده نظام‌ها و استنباط کلان نظام‌ها» که در ادامه به این شش نهاد خواهیم پرداخت.

آیت‌الله علیدوست گفت: قبل از توضیح این مسائل باید به توضیح چند اصطلاح بپردازیم، یکی از آن اصطلاحات «تراث اسلامی» است، به این معنا که نصوص دینی همانند قرآن و روایات و متونی که از گذشتگان به ما رسیده که آن را به منصه ظهور رسانده‌اند و اکنون در اختیار ما قرار دارد، اصطلاح دیگر در رابطه با پیشرفت است که با این مقوله در جامعه بسیار انس گرفته‌ایم و آن به این معنا است که جامعه‌ و جمعیتی داشته باشیم که دنیای آن دنیای صالحی باشد و در مسیر اهداف خداوند قدم بر می‌دارد و آن جامعه از هر عمل منفی به‌دور باشد این به معنای پیشرفت است و اگر از اعمال منفی به دور نباشد یعنی آن جامعه پیشرفتی ندارد.

وی افزود: اگر این سؤال را مطرح کنند که نهادها و عناوین ظرفیت‌های پیشرفت در تراث اسلامی را مشخص کنیم، از نظر من به سه جواب خواهیم رسید، البته ممکن است برخی افراد این سوال را پاسخ ندهند ولی رفتار آن‌ها حکایت از اندیشه‌ای می‌کند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

علیدوست اظهار کرد: برخی‌ها معتقدند که ما ظرفیت‌های پیشرفت در تراث اسلامی را خواهیم داشت، بدون آن‌که نیاز باشد هیچ بازنگری و برنامه‌ریزی داشته باشیم. ظرفیت‌های پیشرفت در تراث اسلامی بیان شده و به راحتی قابل دسترسی است بدون این‌که هیچ تکمیل و بازنگری داشته باشیم و رساله‌های دوران مشروطیت نیز ازاین موضوع حکایت ‌می‌کند و آن‌ها معتقد بودند که ما نیازی به قانون اساسی نداریم و یک قانون به نام قرآن داریم. این اندیشه قبول دارد که در تراث اسلامی پیشرفت وجود دارد، اما معتقد است که با همین نگاه ساده‌ای که می‌توانیم بدون توسعه و تکمیل به دین داشته باشیم.

وی ادامه داد: دومین پاسخی که به این سؤال می‌توانیم داشته باشیم این است که ما ظرفیت‌های پیشرفت را نباید فقط در تراث اسلامی بررسی کنیم، ما در تراث اسلامی یک اصول کلی، اخلاقی و فردی و اجتماعی داریم، اما بیش از این نباید در تراث اسلامی معطل باشیم چرا که در بازه‌ای از زمان بحث مدیریت علمی در برابر مدیریت فقهی مطرح می‌شود، بحث دیگر بحث گستره شریعت مطرح می‌شود و این‌که در دین دو گزاره داریم، اول این‌که خدایی هست و دوم قیامتی هست و موضوع اصلی دین همین دو اصل است و بقیه موارد قابل توجیه و تغییر است.

رئیس شورای عالی انجمن‌های علمی حوزه علمیه اضافه کرد: سومین پاسخی که در برابر به این سوال می‌توانیم داشته باشیم و این پاسخ در برابر پاسخ اول که می‌گوید ظرفیت‌های پیشرفت در همین تراث اسلامی وجود دارد بدون این‌که ما خود را به زحمت بیندازیم و در برابر پاسخ دوم که می‌گوید به دنبال ظرفیت‌های پیشرفت بودن در تراث اسلامی اشتباه است قرار دارد و آن جواب این است که یک طیفی وجود دارد و معتقدند ظرفیت پیشرفت در تراث اسلامی وجود دارد، اما باید کاری را انجام داد و این حرکت چگونه است و به چه شکلی باید انجام شود گاهی محل بحث‌ و گفت‌و گو است.

وی عنوان کرد: مبنا این تفکر این است که ما باید کاری را انجام دهیم، به‌عنوان مثال اگر می‌خواهیم در تراث اسلامی پاسخ مناسبی در رابطه با موسیقی داشته باشیم باید ‌تعدادی از آهنگ سازها را به شهرهای مذهبی بفرستیم تا مجتهد شوند و فقه موسیقی را به‌دست آورند.

علیدوست بیان کرد: ما معتقد هستیم که شش نهاد را می‌توان منبع قرارداد به‌عنوان نهادهایی که ظرفیت پیشرفت را در خود دارند و این نهادها به تراث اسلامی مربوط هستند. نخستین نهاد «نصوص دینی بیان‌کننده شریعت خرد و کلان در سنت» است به این معنا که آیات قرآن و روایات و احادیث اهل بیت نبوت که وظایف همه را در مقوله پیشرفت به طور خرد و کلان بیان می‌کند.

وی ادامه داد: دومین نهاد «نصوص بیان‌کننده مقاصد خداوند در بحث فرستادن پیامبران و انزال کتب» به این معناست که قرآن دارای بخش‌هایی است از جمله؛ تاریخ، اخلاق، شریعت و ... اما بخش متنابهی وجود دارد که اهداف خداوند را در بحث فرستادن پیامبران و انزال کتب بیان ‌می‌کند و آیات متعددی برای کسانی که می‌خواهند ظرفیت پیشرفت را رصد کنند وجود دارد.

سومین نهاد «وجود معارف فرامذهبی و دینی در متون معتبر دینی از جمله نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه» است. در رابطه با این موضوع باید گفت که نهج‌البلاغه یک تراث اسلامی است و هیچ کس نمی‌تواند این موضوع را انکار کند، اما باید به این موضوع توجه کرد که نهج‌البلاغه نه تنها برای مسلمانان نیست بلکه برای همه انسان‌هاست. و این موضوع درباره صحیفه سجادیه نیز صدق می‌کند.

 

چهارمین نهاد اصول فقه شیعه است که در رابطه با این موضوع باید گفت که اصول فقه یک دانش بومی است و همانند منطق و فلسفه از بیرون نیامده است و باید به این موضوع توجه داشت که اگر به ظرفیت‌های اصول فقه توجه شود در می‌یابیم که اصول فقه ما اصول فقه نیست و بخش متنابهی از آن اصول فهم و اندیشدن و منطق درست فکر کردن است.

پنجمین نهاد «حضور عقل، مصلحت، احکام حکومتی و تدبیری در سلسله نظام مشروعیت احکام» است که یکی از ضروری‌ترین نکاتی که در این موضوع باید گفت این است که عقل یکی از منابع چهارگانه ما است و به عقل در مدیریت اجتماعی نیازمند هستیم.

ششمین و آخرین نهاد اعتقاد به سه استنباط است که اولین استنباط این است که ما در رویارویی با برخی از مسائل مورد به مورد عمل می‌کنیم، مانند مسائل خانواده و لازم است که ما در این‌گونه موارد استنباط دومی هم داشته باشیم و آن به طور سیستمی و نظام‌وار است و آنچه که در مورد اول استنباط اول وجود داشت نیازمند آن است که بار دیگر استنباط کنیم که ممکن است تعدیل‌هایی صورت گیرد و در این‌جا ممکن است با چند خرده نظام برخورد داشته باشیم، و به این منظور باید استنباط سومی هم داشته باشیم و آن این است که این خرده نطام‌ها را کنار هم قرار دهیم و به یک نظام کلان برسیم و این فکری است که مطرح است و باید درباره آن بیشتر به صحبت بپردازیم.

سلسله نشست‌های اندیشه‌ورزی با هدف تعمیق و گسترش فضای گفتمانی در زمینه‌های مرتبط با الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با حضور فعال و اثرگذار زبدگان، فرزانگان، اندیشه‌ورزان، و دانشمندان برای تبادل نظر و تضارب آراء در محل مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برگزار می‌شود.