خداوند بزرگ را شاکرم که توفیق گفتگو در این جمع محترم را برای این‌جانب فراهم آورد.

موضوع گفتگوی این‌جانب «همزیستی مسالمت‌آمیز در سایه مقاصد شریعت الاهی» است.

بحث خود را در قالب چند شماره بیان می‌کنم:

1. همگان میدانند حاکمیت «برادری دینی»، همگرایی، تقریب و همزیستی مسالمت‌آمیز همه مسلمانان نه تنها ضروری، بلکه مقدس است. بالاتر از این، میتوان گفت: همزیستی مسالمت‌آمیز همه انسان‌ها، مسلمان و غیر مسلمان عدم اختلاف و پررنگ‌شدن «برادری انسانی» - که قرآن کریم بارها از آن یاد می‌کند – نیز امری مبارک و عزیز است.  در همین راستا است که قرآن، پیامبر – صلی الله علیه و آله - ، اصحاب ایشان و امامان اهل بیت – علیهم السلام -، عالمان و مصلحان دلسوز همیشه منادی تقریب و زندگی در کنار هم بوده‌اند. و اگر ندایی به اختلاف و شقاق در امت پیامبر بوده است از دشمنان دین و مسلمانان بوده است. 

2. در سایه تعالیم قرآن و سنت معتبر، ما دستمان برای نزدیک‌شدن به یکدیگر و زندگی به دور از اختلاف و شقاق خالی نیست. 

3. خداوند متعال در بعث رسولان و انزال کتب آسمانی و تشریع مقررات، مقاصد و اهدافی کلی و کلان داشته است که عالمان دین، بعدها از آن به «مقاصد شریعت» یاد کردند. مقاصد شریعت غیر از علت‌ها و حکمت‌های جزیی احکام است که در شریعت مطهر اسلام بی‌شمار است. مقاصد شریعت آن اهداف کلی است که چون لباسی سرتاسری بر اندام شریعت پوشانیده می‌شود. در قرآن و روایات اموری چون اقامه مردم به قسط و عدل، آزادی انسان‌ها از قیود و خرافات، شکوفایی استعدادها، تعلیم و تزکیه از مقاصد عالیه شریعت به شمار رفته است. توجه کنید:

آیه 25 سوره حدید:

• لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ و َأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ

آیه 157 سوره اعراف: 

• الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

آیه 164 سوره آل عمران:

• لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ

خطبه 1 نهج البلاغه:

"فَبَعَثَ فِيهِمْ رُسُلَهُ وَ وَاتَرَ إِلَيْهِمْ أَنْبِيَاءَهُ لِيَسْتَأْدُوهُمْ مِيثَاقَ فِطْرَتِهِ وَ يُذَكِّرُوهُمْ مَنْسِيَّ نِعْمَتِهِ وَ يَحْتَجُّوا عَلَيْهِمْ بِالتَّبْلِيغِ وَ يُثِيرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُولِ"

بر همین اساس، آیات قرآن ( و سایر نصوص دینی ما) به اَسناد مبیّن مقاصد و اسناد مبین غیر مقاصد (اعم از بیان احکام، تاریخ، اخلاق، سنن و سایر معارف) تقسیم می‌شود. 

4. از محورهای محکم و حبل الله المتینِ تقریب و نزدیک‌شدن امت اسلام به یکدیگر - بلکه با نگاه کلان‌تر: تقریب فکری و زیست همه انسان‌های غیرلجوج و عنود در کنار یکدیگر- مطمح نظر قرار‌دادن مقاصد کلان شریعت از سوی عالمان، فقیهان و عموم مسلمانان است. 

و چنان که اشاره شد مقاصد شریعتِ مورد گفتگو را میتوان به راحتی از آیات قرآن، برداشت و اصطیاد نمود. برای نمونه رجوع شود به آیات 129، 151 و 213 از سوره بقره، آیه 164 ، 157و 24 به ترتیب از سوره های آل عمران ،اعراف و انفال؛ آیات 9 و 25 از سوره حدید و آیه 2 از سوره جمعه. همچنین نهج البلاغه، خطبه 1، 189؛ و ...

5. مایه تأسف فراوان است که آیات و اسناد مبین مقاصد،آن گونه که باید مورد توجه مفسران، عالمان و فقیهان قرار نگرفته است. در حالی که مطمح نظر قراردادن تراث و آیات مبین مقاصد، گفتمان و گفتگوی فهمنده نصوص دینی را از فهم اتمیک، شخصی، خودحق‌پندار به فهمی نظام‌مند، اجتماعی و متحمّل آرا و افکار دیگران می‌رساند. شمشیر عداوت را از دست ایشان و عموم مسلمانان می‌گیرد و به جای آن، قلم و تفکر را به آن‌ها ارزانی می‌دارد. مسلمانان، دیگر به نام خدا خون نمی‌ریزند، سنی و شیعه پنجه تعرض به رخسار شکوه و آبروی همدیگر نمی‌افکنند و سالم، عزیز و کریم در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند؛ اقامه قسط می‌کنند؛ خرافات را می‌زدایند؛ به پیشرفت  و تکامل فکر می‌کنند؛ و در نهایت ، تعلیم و تزکیه و خروج از ظلمت به نور مورد اهتمام ایشان قرار می گیرد.

در این جا است که به دلیل محور قرار گرفتن آیات و نصوص مبین مقاصد الاهی، جامعه به اهداف خداوند در بعث رسل و انزال کتب و تشریع مقررات نزدیک می‌شود و به تعبیر دیگر: دین خدا در زمین حاکمیت می‌یابد.

گفتگوی کوتاه خودم را با بیان رسالتی که متفکران، عالمان دین الاهی، حوزویان و دانشگاهیان دارند، به پایان می‌برم:

• عالمان، غیر فقیه، باید در تفسیر قرآن و نصوص دینی، همه نصوص را در سایه نصوص مبین مقاصد تفسیر کنند؛ در این جا است که دینی مطبوع، جامع، جهانی و جاودان به عرصه دنیا ارائه می‌شود. و ثمره مبارک این نگاه، زیست آرام همه انسان‌های حق‌جو در کنار یکدیگر است.

• فقیهان سترگ اسلام – فارغ از هر مذهبی که دارند- ضمن اقدام لازم و حتمی به صدها آیه و روایت معتبر – که در موارد جزئی و خرد وارد شده است- به آیات و نصوص مبین مقاصد نیز بنگرند و با مطمح نظر قراردادن این نصوص به استنباط احکام بپردازند. طبیعی است که به دلیل اشتراک همگان در قبول این اَسناد، خروجی اجتهاد فقیهان تا حد زیادی به ویژه در امور سیاسی، اجتماعی و آن چه به کلیت جامعه مسلمانان مرتبط است به همدیگر نزدیک شده و مسلمانان با اختلاف کمتر در کنار هم زندگی می‌کنند. البته هیچ فیلسوف فقهی معتقد نیست که اختلافات جزئی مذاهب مختلف فقهی مرتبط به اسلام به کلی باید از بین برود، لکن صحبت بر سر تقلیل این اختلاف‌ها  و در نهایت زیست سالم در کنار یکدیگر است و تمسک به مقاصد شریعت از عهده این کار برمی‌آید.

این‌جانب در مقالات و نگاشته‌های مختلف با بسط بیشتر به این امور پرداخته‌ام. به امید تقریب و اتحاد رفتاری و زیستی خالی از تنش در کنار یکدیگر؛ اصلاح مفاسد امور مسلمانان و قلع و قمع دشمنان ایشان در هر زمان و مکان.