قدس: در دنیای تاریک تاریخ بشریت، علی بن ابی‌طالب (ع) همچون شمعی فروزان، نور هدایت و حقیقت را برای انسان‌ها به ارمغان آورد. در روز ولادت آن حضرت، در دل زمین و آسمان خبری از آمدن کسی بود که حقیقت را نه فقط در کلمات، بلکه در تمام وجودش تجلی می‌داد. پیامبر اسلام(ص) در حدیث مشهور «علیٌ مع الحق و الحق مع علی» حضرت علی (ع) را همواره همراه حق و مظهر آن معرفی کردند؛ همان‌طور که در قرآن نیز به این حقیقت اشاره شده است که حضرت علی(ع) خود «حق» است.

در ادامه و در گفت‌وگویی تأمل‌برانگیز؛ آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، فقیه بزرگوار و محقق برجسته به عمق پیوند امام علی(ع) با حقیقت و زمانه‌ها پرداخته است. به بیان ایشان حقیقت علی(ع) از جنس ثبات است؛ همچون خورشید که برای همه زمان‌ها و مکان‌ها ضروری است، امام علی (ع) نیز همواره راهنمایی است برای انسان‌ها، چه مسلمان و چه غیرمسلمان، در پی‌جویی عدالت و صداقت.

آیت‌‌الله علیدوست در ابتدا با اشاره به حدیث « عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَالْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ» می‌گوید: پیامبر(ص) در روایتی مشهور امام علی(ع) را همواره همراه حق و حق را همواره با علی(ع) معرفی کرده اند. به بیانی هر کجا علی(ع)  باشد، حق نیز حضور دارد. این ویژگی حضرت علی(ع)  به گونه‌ای است که حق در کنار او قرار دارد و در حقیقت، ایشان مصداق برجسته حق است. در قرآن نیز آیاتی وجود دارد که به مفهوم «حق» و ارتباط آن با امام علی(ع)  اشاره دارد. به عنوان نمونه، در آیه 8 سوره اعراف آمده است: «وَٱلْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ ٱلْحَقُّ» (و در آن روز، میزان [و سنجش] بر محور حق خواهد بود). در این آیه به وضوح بیان شده که در قیامت، همه چیز بر اساس حق سنجیده خواهد شد. در بسیاری از روایات آمده است که این «حق» در قیامت در وجود امیرالمؤمنین علی(ع)  تجلی دارد و حضرت علی(ع)  خود مصداق اصلی و واقعی حق است. علاوه بر این، در سوره شمس نیز خداوند می‌فرماید: «وَٱلشَّمْسِ وَضُحَاها، وَٱلْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا» (قسم به خورشید و روشنی آن، و به ماه که پس از آن می‌آید). در تفسیر این آیات آمده است که این نور و روشنایی در حقیقت به حقیقتی اشاره دارد که به طور کامل در وجود پیامبر عظیم الشان و حضرت علی(علیهما السلام)  تجلی یافته است. خورشید به عنوان نمادی از نور و حقیقت، تجسمی از پیامبر و ماه به عنوان تجسمی از وجود امیرالمومنین است. با توجه به آیات قرآن و روایات اهل بیت (ع)، حضرت علی(ع)  نه تنها در زمان خود، بلکه در تمام دوران‌ها و برای همه بشریت، مظهر حق و حقیقت است و هیچ‌گاه کهنه نمی‌شود. همانطور که حق همیشه ثابت و تغییرناپذیر است، حضرت علی(ع)  نیز در مسیر حق ثابت قدم و همواره برتری‌جوی است.

این استاد سطوح عالی فقه و اصول حوزه علمیه با اشاره به روایاتی نقل شده در جلد 18 تفسیر اهل بیت(ع) اشاره کرده و توضیح می‌دهد: سلیمان دیلمی می‌گوید از امام صادق(ع) درباره آیه 2 سوره شمس «وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا» پرسیدم. امام (ع) فرمودند: «مقصود از این آیه، امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) است که پس از رسول خدا (ص) آمد و حضرت (ص) علم و دانش را به‌طور کامل در او دمید، همان‌طور که ماه نور خود را از خورشید می‌گیرد، علی(ع)  نیز علم و دانش خود را از رسول خدا (ص) کسب کرد.»

در این روایت، امام صادق (ع) میفرمایند : علی(ع)  همچون ماهی است که نور خود را از خورشید می‌گیرد. خورشید در اینجا نماد پیامبر اسلام (ص) است و ماه، نماد امیرالمؤمنین (ع). 

خورشید در بسیاری از ویژگی‌ها، نماد پیامبر اسلام (ص) است. نخستین ویژگی خورشید این است که نیاز همه زمان‌ها و مکان‌هاست. اگر خورشید نباشد و زمین گرم نشود، هیچ موجودی زنده نمی‌ماند. خورشید برای زندگی ضروری است و این ویژگی از آنِ رسول خدا (ص) است که برای هدایت و راهنمایی انسان‌ها در همه زمان‌ها ضروری است. حتی اگر ما هر روز به یاد پیامبر (ص) باشیم، هیچ‌گاه از یادآوری او خسته نمی‌شویم، درست مانند خورشید که هیچ‌گاه از تابیدن آن خسته نمی‌شویم. خورشید همچنین نور خود را به‌طور یکنواخت به تمام زمین می‌تاباند، بدون هیچ‌گونه تبعیض. هیچ‌گاه خورشید نمی‌پرسد که آیا این‌جا مسلمانی است یا کافری. تابش خورشید برای همه است. این ویژگی، نشان از رحمت گسترده و بی‌پایان پیامبر اسلام (ص) است که برای همه انسان‌ها و نه تنها مسلمانان رحمت و هدایت می‌آورد. در مقابل، ماه نیز نماد امیرالمؤمنین علی(ع)  است. همان‌طور که امام صادق (ع) در روایت اشاره کرده‌اند، ماه در شب‌ها ظاهر می‌شود و نور خود را از خورشید می‌گیرد. ماه به‌واسطه این نور، شب‌ها را روشن می‌کند. این ویژگی ماه به‌نوعی نماد ولایت امیرالمؤمنین (ع) است که پس از پیامبر اسلام (ص)، هدایت‌گر و نورانی‌کننده مردم است.

امیرالمؤمنین (ع) برای همه انسان‌ها نور هدایت است، نه فقط برای مسلمانان. امیرالمؤمنین(ع) در نامه‌ای که به مالک اشتر نوشته‌اند، اشاره کرده‌اند که نباید به تفاوت‌های دینی و مذهبی در برخورد با مردم توجه کرد. ایشان می‌فرمایند: "این مردم دو دسته هستند: یا برادر دینی تو هستند، یا انسان‌هایی مانند خودت." این نکته بسیار مهم است که در قرآن، مفهوم برادری از انسان بودن آغاز می‌شود. در قرآن بیش از ده بار این نکته آمده که کف برادری از انسان بودن آغاز می‌شود، نه از مذهب یا دین خاصی. مثلاً وقتی قرآن از پیامبران سخن می‌گوید، از آن‌ها به عنوان "اخوهم" یاد می‌کند، یعنی برادر قوم خود. این نشان می‌دهد که مفهوم برادری در قرآن از انسان بودن شروع می‌شود، نه از دینی خاص.

امیرالمؤمنین (ع) نیز به همین نحو انسانی بزرگ و جهانی هستند. ایشان نیاز همه زمان‌ها و مکان‌ها هستند. باید مراقب باشیم که زندگی دنیوی و روزمرگی ها سبب نشود که از ایشان فاصله بگیریم. اگر در جامعه‌ای از امیرالمؤمنین (ع) و نهج البلاغه سخن گفته نشود، به مرور زمان این شخصیت بزرگ به فراموشی سپرده خواهد شد. لذا باید همیشه یاد و نام ایشان را زنده نگه داریم و از آموزه‌های ایشان استفاده کنیم. البته این شخصیت تربیت شده مکتب اسلام است. اینجا است که باید گفت:

یکی از دوستان ما میگفت: در مسکو روزی از کشیشی پرسیدم چرا دعای کمیل را که به زبان روسی ترجمه و منتشر شده به کسانی که به کلیسا وارد میشوند میدهید؟ او پاسخ داد: «چون در این دعا، انسان به شکلی بی‌نظیر با خدا سخن می‌گوید.» این سخنان او مرا به فکر فرو برد. حتی کسانی که از دیدگاه مذهبی با ما تفاوت دارند، می‌توانند از عمق معنوی دعاهای اهل بیت(ع) بهره‌مند شوند. این نشان می‌دهد که جوهره آموزه‌های اهل بیت(ع)، فراتر از مرزهای دینی و فرهنگی است و همگان را به خود جذب می‌کند.

خاطره‌ای دیگر نیز از یک دیدار خاص در سال ۱۳۹۴ به ذهنم می‌آید. همراه با مرحوم رکن‌آبادی، سفیر وقت ایران در لبنان، به دیدار جرج جرداق، نویسنده مسیحی و برجسته لبنانی رفتیم. او کتابی شگرف در پنج جلد به نام «الامام علی صوت‌العداله الانسانیه» تألیف کرده بود که در آن به بررسی شخصیت امام علی(ع) از دیدگاه‌های مختلف چون حقوق بشر، سقراط و دوران زندگی حضرت پرداخته بود. جرج جرداق که خود مسلمان نبود، در ملاقات با ما گفت: «نهج‌البلاغه من را ذلیل کرد.» این جمله او نشانگر عمق تاثیرگذاری آموزه‌های حضرت علی(ع) است. این آثار، نه تنها در بستر اسلامی، بلکه در نگاه جهانی و انسانی نیز دارای ارزشی فراتر از مرزهای مذهبی هستند. این مثال‌ها نشان می‌دهند که شخصیت و سخنان امام علی(ع) تنها برای یک گروه خاص نیست. آموزه‌های ایشان، جهانی و همیشگی است و در هر زمان و مکان می‌توانند راهگشا باشند.

امیرالمؤمنین(ع) همیشه نیاز زمان‌هاست و ماندگاری‌اش بی‌پایان است. به نظر جرج جرداق مسیحی دلیل این امر این است که امیرالمؤمنین(ع) در مواجهه با حوادث و مشکلات، نسخه‌هایی می‌داد که از فطرت انسان برمی‌آمد. سخنان و اقدامات ایشان مطابق با فطرت و وجدان بشر بود و به تعبیری، همواره با واقعیت‌های بیرونی و قضایای حقیقی منطبق بود. به همین دلیل، سخنان و دیدگاه‌های امیرالمؤمنین(ع) هیچ‌گاه کهنه نمی‌شوند و همواره برای انسان‌ها در هر زمان و مکان کاربرد دارند.

دعای کمیل، که از زبان امیرالمؤمنین(ع) نقل شده، دارای معانی عمیق و شگفت‌انگیزی است که در آن به معرفت خداوند و طلب مغفرت و آمرزش گناهان پرداخته شده است. این دعا نه تنها در زمان خود، بلکه برای تمامی نسل‌ها و انسان‌ها پیامی جاودانه دارد. نهج‌البلاغه نیز کتاب گرانبهایی است که محدود به یک زمان خاص نیست، بلکه برای تمامی انسان‌ها در تمام دوران‌ها برنامه‌ای کامل و راهنمایی الهی ارائه می‌دهد. این کتاب از امام علی(ع) میراثی درخشان است که در آن، نه تنها سخنان فلسفی و حکمت‌آمیز وجود دارد، بلکه آموزه‌های عملی و اجتماعی نیز گنجانده شده است. حتی اگر برخی خطبه‌ها و نامه‌ها به شرایط خاصی اشاره کنند، بسیاری از کلمات قصار و آموزه‌های حضرت علی(ع) برای تمامی زمان‌ها و مکان ها که انسان‌ها در آن زندگی می‌کنند، کاربرد دارند و این امر نیازمند توضیح و بحثی گسترده است. به عنوان نمونه، یکی از نکات برجسته در سیره حکومتی امیرالمؤمنین علی(ع) که باید همیشه به آن توجه شود، برخورد حضرت با کارگزاران متخلف است. وقتی حضرت علی(ع) از خیانت ابن هَرمه، مأمور بازار اهواز، مطلع شد بلافاصله به رفاعه، حاکم اهواز نوشت و او را توبیخ کرد. این نشان می‌دهد که امام علی (ع) نه تنها به سوءاستفاده‌های مالی مسئولان حساس بود، بلکه به کاستی‌ها و کاهلی آنها در خدمت به مردم نیز توجه داشت. چنین ویژگی‌هایی در سیره حکومتی حضرت علی (ع) همواره آموزنده و راهگشا هستند.

در حقیقت، شیعه واقعی امیرالمؤمنین بودن یعنی زندگی کردن بر اساس آموزه‌ها و ارزش‌هایی که حضرت علی(ع) به بشریت آموخت. این آموزه‌ها نه تنها در زمان ایشان، بلکه برای همه زمان‌ها و نسل‌ها کاربرد دارند و همواره می‌توانند راهنمای ما باشند. ان‌شاءالله که همه ما به درستی پیرو و شیعه واقعی حضرت علی (ع) باشیم و در دنیا و آخرت در کنار ایشان محشور شویم.