1. الرسائل، ج2، (التعادل و الترجیح)، ص78و 79.

2. همان.

3. همان، ص78.

4. فوائد الاصول، ج4، ص790.

5. همان، ص791و792.

6. همان، پاورقی ص791.

از جناب آقای آخوند نقل شد که این روایات نظر دارد به صورتی که جمع عرفی ممکن نیست. یعنی وقتی امام می فرمایند آن چه مخالف کتاب الله از ما به شما رسید یعنی اگر ما یک عام قرآنی یا مطلق قرآنی را مقید کردیم مراد نیست و اصلا این ها مخالفت نیست. مراد از مخالف غیر از این هاست (دیگر نمی گوید مراد چه هست، ظاهرا مراد جایی است که عام و خاص من وجه باشند یا تباین باشد) بعد هم احتمالی داد که دیگر تکرار نمی کنیم. ایشان خیلی بحث را ساده برگزار کرده است و بحث به این سادگی نیست. هر چه به سمت ما آمده است این مطلب مسلم انگاشته شده است که خبر واحد می تواند عام های قرآنی را تخصیص بزند ولی به این سادگی نیست و ما بحث کرده ایم و این مسأله خیلی دارای ثمر است مثلا همین مسأله ای که در جمهوری اسلامی مطرح است که آیا زن از همه ی اموال شوهر ارث می برد یا نه همین مسأله است چون قرآن می گوید «ولهن الثمن مما ترکتم» یک هشتم (یا یک چهارم) اموال شما شوهران برای زنان است اما روایات معتبر می گوید اموال منقول نه غیر منقول. نظر برخی این است که همه را می برد و همین الآن هم در جمهوری اسلامی همین است ولی این غیر مشهور است.

اما شخصیت دوم مرحوم امام خمینی است. ایشان رسائل به قلم خودش دارد غیر از تقریرات اصول که توسط شاگردان ایشان نوشته شده است. در این جا ایشان سه چهار مطلب دارد ایشان می فرماید: مراد از مخالفت که در روایات بود، مخالفت در روایات انواع مخالفت ها را می گیرد. مخالفت به تباین، عام و خاص من وجه، عام و خاص مطلق، مطلق و مقید، ایشان می گوید همه ی مخالفت ها را می گیرد برخلاف نظر آخوند که میفرمود: عام و خاص و مطلق و مقید اصلا مخالفت نیست. ولی خارجا می دانیم که اگر نسبت روایت با آیه مثلا خاص و عام باشد یا مطلق و مقید باشد (معمولا قرآن مطلق است و روایات مقید است یا قرآن عام است و روایات خاص است) داخل در این روایات نیستند و الا اگر این را از خارج نمی دانستیم این مخالفت ها هم داخل بود ولی وقتی مقداری جلوتر می آییم ایشان می خواهد بگوید که موارد جمع عرفی اصلا از اول داخل در این روایات نیست یا بر عکسش (اول می گوید داخل نیست بعد می گوید داخل است) و این ها با هم فرق می کند که بگوییم روایات از اول شامل نمی شود و از گستره ی روایات خارج است تا این که بگوییم داخل است و قرینه ی خارجی می آید و آن ها را خارج می کند البته در ثمره ی نهایی اصولی تفاوتی وجود ندارد ولی از نظر فرایند بیان متفاوت است.

علی ای حال ایشان معتقد است که روایات مورد گفتگو شامل مخالفت به نحو عام و خاص یا به نحو مطلق و مقید نمی شود و فقط شامل صورت تباین و عام و خاص من وجه می شود.

مطلب دیگری که ایشان دارد این است که می گوید: هم در روایات عرضه و طرح و هم در روایات ترجیح، امام می خواهند بفرمایند عرضه کنید بر قرآن و اگر مخالف قرآن بود اصلا شرائط حجیت را ندارد نه این که شرائط حجیت را دارد اما چون معارض دارد آن را کنار می گذاریم، اگر گفتیم شرائط حجیت را دارد معنایش این است که فقط به خاطر معارض کنار گذاشته می شود و دیگر نباید بگوییم از شرائط حجیت یک خبر این است که مخالف با قرآن نباشد. اگر این باشد ما حتی روایات غیر معارض را باید عرضه بر قرآن کنیم. اما ممکن است بگوییم این روایات عرضه آمده است برای زمان تعارض و می خواهد صاحب مزیت را بر فاقد مزیت مشخص کند. ایشان می فرماید: روایات عرضه بر قرآن برای جدا کردن حجت از لاحجت آمده است نه برای ترجیح موافق قرآن بر مخالف با آن. پس به نظر ایشان مخالفت با قرآن و سنت یکی از شرائط حجیت خبر است و اگر این طور شد مرجح به قرآن دیگر نباید جزء مرجحات باشد بلکه باید جزء سنجه های اعتبار حدیث باشد و این بحث های اصولی را خیلی تغییر می دهد البته ایشان تنها نیست و موافقانی هم دارد. البته ما با ایشان خیلی بحث داریم مثلا آیا به راحتی می توانیم بگوییم روایت ابن حنظله برای تمییز حجت از لاحجت آمده است؟ آیا فرض امام و راوی ترجیح است یا حجت و لا حجت است؟ به نظر من این ها را این طور نمی شود به صورت کلی بیان کرد و باید یکی یکی روایات را بیاوریم و بررسی کنیم.

یکی از کسانی که باید بررسی کنیم آقای نائینی است (از مرحوم شیخ من مطلب چشم گیری ندیدم). ایشان اولا روایاتی که می گوید اگر موافق بود بگیر و اگر مخالف بود رد کن در باب مرجحات مثل مقبوله ی عمر بن حنظله را جدا می کند از روایاتی که ما در گروه چهارم تحت عنوان روایات عرضه و طرح آوردیم. این اولین کار خوب ایشان است برخلاف مرحوم آخوند که همه را با هم آورده است. ثانیا برخلاف مرحوم امام خمینی، محقق نایینی می فرماید روایاتی که در باب ترجیح آمده است مثل روایت ابن حنظله برای تمییز راجح بر مرجوح است و طبق این روایات آن روایتی که مخالف قرآن است حجت است منتهی چون معارضه دارد با موافق قرآن، موافق با قرآن مقدم است. ولی روایات عرضه و طرح می خواهد بگوید از شرائط حجیت روایات را بیان می کند. اگر اینطور رفتار کنیم با یک تعارض روبرو می شویم که به هر حال موافقت با قرآن از سنجه های ترجیح است یا از سنجه های اعتبار حدیث است یا آیا مخالفت با قرآن از اموری است که باعث مرجوحیت می شود یا از سنجه های عدم اعتبار حدیث؟ آقای نائینی می فرماید: (جالب این است که اخبار علاجیه آمده بودند که مشکل تعارض را برطرف کنند ولی خودشان با هم درگیر شده اند) ما تقسیم حوزه می کنیم و می گوییم اگر روایتی ولو از جنس خودش مخالفی نداشته باشد اگر مخالف قرآن بود به تباین از حجیت ساقط می شود و از شرائط حجیت حدیث این است که به نحو تباین مغایر با قرآن نباشد. اما روایاتی که می فرمایند اگر دو روایت با هم تعارض کردند آنی را بگیرید که با قرآن موافق است را حمل می کنیم بر جایی که تغایرشان به عام و خاص من وجه باشد. پس یک روایت داریم دقیقا موافق با قرآن، یک روایت داریم مباین با قرآن است به نحو عام و خاص من وجه، آیه هم داریم باید بگوییم مخالف به نحو عام و خاص من وجه را باید کنار بگذاریم نه به این معنا که شرائط حجیت را ندارد بلکه چون معارض است با روایتی که دقیقا با قرآن موافق است کنار گذاشته می شود. ایشان به سراغ عام وخاص مطلق و مطلق و مقید نمی رود چون معتقد است آن ها اصلا مخالفت نیست. ایشان می گوید اجماع و اتفاق داریم که خاص روایی می تواند عام قرآنی را تخصیص بزند و مقید روایی می تواند مطلق قرآنی را تقیید بزند. ما باید از آقای نائینی بپرسیم که دلیل ایشان بر این حرف ها چی هست؟ این حرف ها چقدر با روایات سازگار است؟