خارج اصول فقه- دور دوم (1400-1401)

جلسه 70

در تاریخ ۲۱ اسفند ۱۴۰۰

چکیده نکات

والذین اذا فعلوا فاحشة او ظلموا انفسهم... آل عمران 135
با نزول آیه مذکور ابلیس نوچه‌هایش را جمع کرد و گفت: با توجه به این آیه همه فعالیت های ما ناکام می‌ماند (شیطان دوست دارد بندگان گناه کنند و توبه نکنند و عذاب شوند)
یکی گفت: هرگاه تصمیم به توبه گرفت او را گرفتار آرزوها و وعده ها می‌کنیم (تسویف و طویل الامل بودن)
جمع بین رجاء و همت بلند با طویل الامل نبودن - توضیحاتی در این باره.
روی ان اسامة اشتری ولیدة بمأة دینار الی شهر فسمع رسول الله صلی الله علیه و آله فقال: ألا تعجبون من اسامة المشتری الی شهر ان اسامة لطویل الامل.(سفینة البحار 30/1)
رسول الله صلی الله علیه وآله: والذی نفس محمد بیده ما طرفت عینای الّا ظننت ان شُفریّ لا یلتقیان حتی یقبض الله روحی. گفته شده نفس خود را از مردگان به شمار آورید.
توضیح ساختار بحث اصول - دو بیان در تفسیر مبادی تصوریه علم - موسع و مضیّق - مساله چهارم از مسائل مقدمه: تبعیت احکام از مصالح و مفاسد پیشین یا عدم تبعیت- امکان فهم این مصالح و مفاسد - اثر اجتهادی این مساله...

صفحات 77 و 78 : کلیک کنید

متن پیاده سازی شده جلسه هفتادم خارج اصول فقه (دور دوم) 21 اسفند ماه 1400

بسم الله الرحمن الرحیم

درس اخلاق

وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ (آل عمران 135)

بحث ما در مظاهر ضد عقل بود. بحث بسیار خوبی است. وقتی این آیه نازل شدن ابلیس در جمع جنود خود گفت که با نزول این آیه کاری نمی توانیم انجام دهیم. آیه هم در باره متقین است. ابلیس از دو جهت لذت می برد یکی اینکه انسانی را گمراه کند و دوم اینکه او را به عذاب بکشاند. یکی از یاران ابلیس گفت من او را دچار آرزوها می کنم تا توبه او را به تاخیر بیندازم یعنی تسویف.

ما راجع به تسویف صحبت کردیم اما راجع به آمال کمی صحبت کنیم که یکی از مظاهر ضد عقل است و منشأ شیطانی دارد. لذا در آیه 64 سوره مبارکه اسراء وقتی ابلیس اسباب گمراه کردن را بیان می کند سبب چهارم را همین وعده دادن و آمال قرار میدهد.

نکته اول اینکه اصل انتظار و رجاء و همت بلند داشتن مطلوب است و در شریعت بالمعنی الاعم اینکه انسان منتظر سلوک و رسیدن به مقامات بلند معرفتی باشد و منتظر حضرت حجت باشد و رجائش بر خوفش غلبه کند و اهل همت بلند باشد و به چیزهای پایین قانع نباشد نه فقط یک ارزش اسلامی و شرعی است بلکه یک ارزش انسانی است لذا همه عقلا همت بلند را می ستایند. اما باید مراقب بود که این همت بلند مدیریت شود و این همت بلند با آمال خلط نشود.

در روایات ما در بحث آرزوهای بلند خیلی تراث وارد شده است و بسیار ملامت شده است. در روایتی است که شیخ عباس قمی در سفینة البحار نقل می کند که جناب اسامة بن یزید کنیزی خرید به مبلغ صد دینار که تا یک ماه دیگر مبلغ را پرداخت کند. این مساله به گوش پیامبر رسید. ایشان فرمود ألا تعجبون من اسامة المشتری الی شهر ان الأسامة لطویل الأمل. لذا پیامبر ص در روایت دیگری فرمودند: و الّذي نَفْسُ مُحمّدٍ بِيَدِهِ ،ما طَرَفَتْ عَيْنايَ إلاّ ظَنَنْتُ أنّ شفْرَيّ لا يَلْتَقِيانِ حتّى يَقْبِضَ اللّه ُ رُوحي.

مرحوم ملا محمد مهدی نراقی کتابی دارد به اسم جامع السعادات و ملا احمد نراقی فرزند ایشان صاحب معراج السعادة هستند. مرحوم نراقی در جامع السعادات از پیامبر نقل می کند که خود را از مردگان به شمار آورید یعنی همیشه آماده مرگ باشید.

ان شاء الله بتوانیم بین رجاء و همت بلند با طویل الأمل نشدن جمع کنیم.

...............................................

ما در ساختار اولیه بیان کردیم که در ابتدای بحث علم اصول به سه مساله می پردازیم: مساله اول راجع به علم اصول، تعریف و منزلت و تاریخ آن است. مساله دوم راجع به اصول فقه، تجدید الهیکلیة و توسعة النطاق بود. و مساله سوم مبادی تصوریه علم اصول بود. یعنی مفهوم شناسی واژگان پرکاربرد در علم اصول. که از حکم و مراحل و اقسام آن و... سخن گفتیم.

راجع به مبادی تصوری علم دو تفسیر وجود دارد: یک تفسیر می گوید هر چه به فهم بهتر مسائل یک علم کمک کند از مبادی تصوری آن علم می شود. اگر این تفسیر را پذیرفتیم این بحثی که الان قصد ورود به آن را داریم از مبادی تصوری علم اصول است.

اما تفسیر دوم می گوید که نباید تا این حد مبادی تصوری علم را توسعه داد. بلکه مبادی تصوری یک علم یعنی مفهوم شناسی. اگر این تفسیر را پذیرفتیم این بحثی که قصد ورود به آن را داریم مفهوم شناسی نیست و از مبادی تصوری حساب نمی شود.

ما مساله جدید را تحت مساله چهارم یعنی فارغ از مبادی تصوریه علم اصول بررسی می کنیم و بسیار حائز اهمیت است و در کتب اصولی به صورت پراکنده و بدون ردیف بودجه است.

مساله چهارم: آیا احکام شریعت مطهر تابع مصلحت و مفسده است؟ به عبارت دیگر اگر چیزی واجب شده است بنا بر مصلحتی واجب شده؟ یا چیزی که حرام اعلام شده چون مفسده داشته حرام شده؟ لذا سوال اینجاست که آیا احکام تابع مصالح و مفاسد پیشین است ـ یعنی نه اینکه شارع خودش مصلحت و مفسده تولید کند ـ و اگر تابع است ما می توانیم این مصالح و مفاسد را بفهمیم؟ چون ممکن است کسی بگوید احکام تابع مصالح و مفاسد است اما ما آن را اصلا نمی فهمیم.

ما در فقه و مصلحت و در فقه و عقل به این مساله پرداخته ایم در مقالاتی در مجله فقه و حقوق هم این مساله را شرح داده ایم.

ثمره این مساله در جای جای فقه مثل بحث اجزاء و اصول علمیه و اجرای شریعت و ... خود را نشان می دهد. اساسا اینگونه مسائل برای فقیه یک دیدگاه درست می کند. دیدگاه فقیهی که می گوید احکام تابع مصالح و مفاسد نیست مانند اشاعره با فقیهی که می گوید احکام تابع مصالح و مفاسد است اولی در اجرای برائت به راحتی اجرای برائت می کند و اگر کسی بگوید با اجرای برائت مصلحت فوت می شود او می گوید چه مصلحتی؟ کی گفته که احکام تابع مصالح و مفاسد است؟ اما دومی می گوید اگر تفویت مصلحت باشد نمی توان در شبهات موضوعیه برائت را جاری کرد. یا به راحتی نمی تواند بگوید. در بحث امارات که اگر شارع می خواهد اماره ای جعل کند بحث مصلحت چه می شود؟ اگر کسی قائل به تبعیت نباشد راحت است. در بحث اجزاء جایی که مکلف اشتباه عمل می کند بعد متوجه می شود قائل به تبعیت مشکل پیدا می کند و قائل به عدم تبعیت مشکل ندارد.

لذا مساله مساله دیدگاه ساز است و بسیار مهم است.

خلاصه بحث: دو دیدگاه وجود دارد یکی می گوید که احکام تابع مصالح و مفاسد است و دیگر می گوید تبعیتی وجود ندارد. از قائلان به تبعیت احکام گروهی می گویند ما قادر به فهم برخی از این مصالح و مفاسد هستیم و برخی در عین اعتقاد به تبعیت احکام از مصالح و مفاسد قائلند که ما قادر به فهم این مصالح و مفاسد نیستیم.

برچسب ها:

۵۳۱ بازدید

جلسه قبل جلسه بعد

نظر شما

دانلود صوت جلسه

دانلود PDF چاپ درس

جلسه قبل جلسه بعد

خارج اصول فقه- دور دوم (1400-1401)

چکیده نکات

برچسب ها:

نظر شما

چکیده نکات

آخرین دروس