پاسخ به پرسش ها:
پاسخ به پرسش سوم(آیا قرائت بسمله در نماز لازم است؟)
برای سوره حمد لازم است. برای سوره برائت بقصد سوره مشروع نیست. برای سایر سوره ها - بنابر وجوب سوره دوم در نماز- اگر بسمله را جزو سایر سوره ها بدانیم باید گفته شود؛ زیرا واجب سوره کامله است و سوره بدون بسمله ناقص است.
اما اگر در جزئیت تامل داشته باشیم، برخی-مثل مرحوم میلانی- با وجود تامل مزبور آن را واجب می‌دانند. وجه نظر ایشان شاید به مثل روایت یحیی بن عمران همدانی باشد(وسائل الشیعه ج6/ 186 ح6)لکن این روایت معارض دارد و حل معارض بر تقیه دلیل ندارد.
(ر.ک: مستمسک40/10) از این رو به نظر ما بسمله برای هر سوره موافق احتیاط است اما وجوب آن ثابت نیست.
پاسخ پرسش چهارم( آیا تعیین بسمله قبل از شروع در غیر حمد و برائت لازم است؟) در مساله اختلاف است و نظر تحقیق عدم وجوب آن است. بیان صاحب جواهر در این باره قابل دفاع است و ردّ آن قابل دفاع نیست.

اقامه دلیل برای بودن بسمله به عنوان جزیی از قرآن و نیز برای جزء هر سوره بودن و عدم تفاوت در آن بین سوره حمد و غیر آن.
روایات از خاصه و عامه که ادعا شده دلالت بر دو مدعای فوق دارد. سه روایت از خاصه و هشت روایت از عامه.
اشاره به دو روایت معارض و نقد دلالی آن ها. حدّ دلالت روایات جزء نیست، بسمله برای سوره حمد است نه بیشتر که نظر مرحوم آقای سید محمد هادی میلانی است. غیر از روایات برای اثبات مدعا به؛
1. سیره مسلمین بر قرائت بسمله در اوائل سور.
2. بودن بسمله در مصاحف تابعین از جمله ادله دیگر است.
ادله نافین جزء بودن بسمله در سایر سوره ها و نقد آن ها.

پاسخ به پرسش های درس خارج تفسیر قرآن (1401-1402)
نهم آذرماه 1401
جلسه هفتم

به خاطر برخی تعابیر در رابطه خداوند و خلق نباید تکفیر و تفسیق کرد. رصد برخی تعابیر از حجت معصوم در قرآن و روایات- تعبیر خلق حدود 250 مرتبه در قرآن- تعبیر بارئ به معنای خالق- تعبیر تجلی در قرآن هست لکن ربطی به خلق ندارد. در قرآن تعبیر آیت ده ها مرتبه بکار رفته است.
تعابیر نهج البلاغه: مع کل شئ لابمقارنة و غیر کل شئ لابمزایلة.
تعبیر امام صادق علیه السلام: لانه-جلّ ثنائه- علة کل شئ و لیس شئ بعلة له.
تعبیر ظهور در کلام امام علی علیه السلام: الحمد لله الذی اظهر من آثار سلطانه و جلال کبریائه ما خیر مُقَلَ العیون من عجائب قدرته(خطبه 186 فیض الاسلام).
پس می‌توان از عالم به مظهر الاهی تعبیر کرد.
حدیث: انا نقطة تحت الباء- منابع- تفاسیر این حدیث- نقد برخی از تفسیرها- تفسیر ملاصدرا و نقد آن-تفسیر خود ما از حدیث بر فرض صدور از امام علیه السلام.