1. ج4،ص263.

2. ج20، ص212.

3. ص190.

4. ر.ک: مجمع الفائدة و البرهان، ج12، ص15.

5. مهذب الاحکام، ج27،ص41.

6. اشاره به آیات مشیر به مدیریت بلقیس در سوره مبارکه نمل.

7. در واقع باید مسائلی از سنخ مسأله مورد بحث، در وقت حاکمیت دولت و قانون متفاوت از وقت عدم این حاکمیت مورد گفتگوی فقهی واقع شود.

8. جامع المدارک، ج6، ص7.

بررسي و نقد گروه دال بر ناكارآمدي زنان در مديريت

ما بررسي و نقد مي كرديم ادله اي كه مخالفان تصدي زنان براي پست هايي مثل قضاوت و هر نوع پستي كه به نوعي مشوب به ولايت است بيان كرده بودند.

تا الآن سه گروه را بررسي كرديم نوبت رسيده است به گروه چهارم.

ما روايات زيادي كه در مورد زنان داشتيم را دسته بندي كرديم. وقتي در يك مسأله روايات زيادي داريم بايد مديريت كرد و اين روايات را در گروه هايي دسته بندي كرد تا بررسي آن ها راحت تر شود.

در گذشته ما رواياتي را آورديم دال بر اين كه زن عامل ناكارآمدي براي مديريت است و شكست جوامع گاهي به خاطر مديريت زنان بوده است. چون فاصله زياد شده است اشاره مي كنيم.

يك روايت روايتي بود كه در صحيح بخاري بود شخصي به نام آقاي ابوبكره مي گويد من يك جمله اي كه از پيامبر شنيده بودم در ايام جمل به كارم خورد بعد از اين كه نزديك بود من هم به اصحاب جمل بپيوندم و آن جمله اين بود كه وقتي به پيامبر خبر دادند كه اهل فارس (ايران) قد ملكوا عليهم بنت كسري فرمودند: لن يفلح قوم ولوا امرهم أمرأة رستگار نمي شوند قومي كه كارشان را به زني بسپارند.

در منابع شيعه هم اين روايات هست. از تحف العقول هم من نقل كردم.

باز داريم كه وقتي به پيامبر خبر دادند كه مردم ذي يزن زني را سرپرست كرده اند، حضرت فرمودند: لن يفلح قوم وليتهم أمرأة يا لن يفلح قوم قادتهم أمرأة.

روايات زياد است و مجموعه ي اين روايات مي رساند كه زن نبايد مدير جامعه باشد. پست قضاوت باشد، وزارت باشد، رياست جمهوري باشد يا ... .

بررسي و نقد

فقهاي ما نسبت به اين گروه از روايات دو دسته هستند برخي روي خوشي به اين روايات نشان نداده اند و جايي هم ما نديده ايم كه به آن ها استدلال كنند و يك اثر فقهي بگيرند مانند مقدس اردبيلي كه در همين بحث مذكر بودن قاضي مي گويد: اما اشتراط الذكورة فذلك ظاهر في ما لم يجز للمرأة فيه امر، در آن جايي كه جائز نيست زن در آن دخالت كند شايد منظور اين باشد كه حوزه ي زنان نيست و شايد هم منظور اين باشد كه جايي كه ثابت شده است كه زنان نمي توانند دخالت كنند. و اما في غير ذلك فلا نعلم له دليلا واضحا. ايشان اين روايات را مطمح نظر قرار نداده است بعد مي گويد نعم ذلك هو المشهور اگر اجماع باشد فلا بأس و الا من قبول ندارم. به هر حال اين روايات نظر ايشان را جلب نكرده است. ممكن است كسي بگويد ايشان اين روايات را نديده باشند كه پاسخ مي دهيم بهتر است اين حرف زده نشود. 

اگر بگرديد مي توانيد پيدا كنيد كساني را كه در اين بحث به اين روايات توجه نكرده اند. 

اما در مقابل كساني را داريم كه اين روايات را پذيرفته اند مثلا آقاي محقق سبزواري در كتاب مهذب الاحكام، ايشان بعد از اين كه به يكي از اين روايات اشاره مي كند مي گويد و الاخبار من حيث المجموع مع عمل المشهور توجب الاطمئنان بالحكم، اخبار با توجه به عمل مشهور به انسان اطمينان مي دهد كه انسان حكم كند به منع قضاوت زنان حكم كند.

واقع اين است كه ما نمي توانيم بگوييم تمام اين روايات جعلي است، وقتي انسان مجموع اين روايات را مي بيند به اطمينان مي رسد كه في الجمله از پيامبر حديث در اين باره صادر شده است مثل ابوبكره چه اصراري دارد كه چنين دروغي بگويد؟ مخصوصا اين كه تعابير هم خيلي به هم نزديك است. اما به نظر ما مشكلي كه در اين جا وجود دارد در دلالت اين احاديث است.

من سه تا اشكال عرض مي كنم:

اشكال اول: به راستي آيا مي توانيم به نحو يك قضيه ي فرازمان، فرامكان، تحت هر شكل و گونه اي بگوييم هيچ زني صلاحيت اداره ي هيچ جامعه اي را ندارد، لن يفلح قوم رستگار نمي شود هيچ جامعه اي كه امرشان را به دست زني بدهند؟ اين خلاف خود قرآن است، قرآن از بلقيس و اداره اش بر جامعه خوب ياد مي كند. در بيرون هم مشاهده مي كنيم كه برخي از خانم ها كم تر از مرد ها نيستند. اين ادعا خلاف وجدان و آيات قرآن است. بله فرمايش پيامبر به عنوان يك جريان درست است. يك مقداري بايد با اين قضايا طبيعي برخورد كنيم و سريع هر چه كه از پيامبر رسيده است را حمل بر مبين شريعت بودن و بيان يك حكم ابدي جامع جهاني حمل نكنيم، اين ها مؤونه دارد.

اگر بگوييم اين حديث سند دارد و بگوييم پيامبر هم به عنوان مبين شريعت صحبت مي كنند نه به عنوان شخصي كه آسيب شناسي اجتماعي مي كند؛ و از اين حديث حكم شرعي استفاده كنيم نهايتا مي تواند اثبات كند كه زن نبايد در هرم قدرت قرار بگيرد كه ما اين را شايد بتوانيم بگوييم اگر كسي ادعا كند فلا ملامة عليه اما در هرم قدرت قرار گرفتن يك مطلب است و وزير و فرماندار و استاندار و امثال اين ها نشود يك مطلب است مخصوصا وقتي كه دولت هاي مدرن حاكم است، قانون حاكم است؛ يك مرتبه يك كشوري است مثل ايران در زمان ساسانيان كه همه چيز را پادشاه معين مي كند و اصلا قانوني نيست، اين حكومت را به دست يك زني بدهند و پيامبر هم بفرمايند اين درست نيست (لن يفلح) و اين كار را انجام ندهيد اما وقتي كه كشور قانون دارد، لذا ما آسان نمي بينيم از يك فضاي غير حاكميت، سلطنت مطلق به يك فضاي حاكميت و سلطنت مشروطه يا حكومت قانون قياس شود و هر گزاره اي براي جامعه ي سلطنت مطلقه است را ببريم در سلطنت مشروطه، حكومت هاي مدرني كه دموكراسي حاكم است، اين ها با هم فرق دارد. بايد دقت شود و بر روي اين مسائل كار شود. اگر ما داشتيم و پيامبر فرموده بودند كه زن نبايد حاكم شود؛ بله يك مرتبه عام است و قرينه داريم ولي اگر قرينه اي وجود نداشته باشد سرايت اين حكم به همه ي جوامع ولو جوامع مدرني كه قانون دارد و قانون حكومت مي كند به نظر مشكل مي رسد.

نكته ي سوم: مرحوم آقاي خوانساري وقتي تعبير همين روايت را مي آورد مي گويد: «و التعبير بلا يفلح لا ينافي الجواز» پيامبر فرمودند: لن يفلح ولي نفرمود كه باطل است يا حرام است، دلالتي بر اين مطلب ندارد. البته من نوشتم فتأمل اشاره به اين كه ممكن است كسي به ايشان بگويد «لن يفلح» اگر در مسائل فردي و فقه فردي بيايد ممكن است استفاده ي حرمت نشود يا حتي استفاده ي كراهت هم نشود ولي وقتي در مسائل حكومتي مي آيد (بگويند اگر اينطور باشد جامعه رستگار نمي شود) حاكميت وظيفه دارد براي فلاح جامعه كار كند (البته افراط هم نبايد بشود) حال اگر گفت اين پديده با فلاح جامعه منافات دارد ممكن است بگوييم حرمت اجتماعي دارد و اين اشكال درست نيست ولي از اين كه بگذريم مخصوصا با توجه به نكته ي يك و دو استدلال به اين گروه از روايات ناتمام است.

گروه پنجم: بررسي و نقد گروه دال بر نفي شايستگي زنان به دليل برخي ويژگي ها

تفاوت اين مورد با مورد قبل اين است كه در مورد قبل مي گفت زنان در مديريت جامعه ناتوان هستند يعني اگر زن در هرم قدرت قرار بگيرد، جامعه رستگار نمي شود. اما اين گروه پنجم گروهي است كه اشاره مي كند به نقصي در زن، اصلا بحث اين كه زن در هرم قدرت باشد يا نباشد نيست.

در اين گروه روايتي از پيامبر ص داشتيم كه حضرت فرمودند: من از ضعيفات الدين ناقصات العقول اسلب لذي لب منكن نديده ام. گويا فرموده بودند زنان ضعيفات الدين هستند، ناقص العقل هستند و سلب عقل مردان مي كنند و شما از آن ها هستيد و از شما اسلب نديده ام. ممكن است كسي بگويد كسي كه ناقص العقل است شايستگي براي مثل قضاوت را ندارد.

در روايت ديگري از رسول خدا سؤال شد: ما نقصان ديننا و عقولنا؟ كه پيامبر فرمودند: نقصان دينتان حيض است كه باعث مي شود در هر ماه چند روز نماز نخوانيد و روزه نگيريد و نقصان عقلتان شهادتتان است كه نصف مردان است در يك روايت ديگري كه در نهج البلاغه است كه حضرت نقصان بهره (مردان ارثشان دو برابر زنان است) را هم مطرح كردند.

باز در آن جا داشتيم: المرأة شر كلها، داشتيم لولا النساء لعُبد الله حقا حقا پس معلوم مي شود كه زنان يك نقصي دارند يا روايت تحفة الاخوان كه خيلي عجيب بود راجع به خارج كردن حوا از بهشت كه گفت خداوندا من نمي دانستم موجودي قسم تو را به دروغ بخورد كه خداوند فرمود ديگر فايده ندارد اخرجي ابدا فقد جعلتكِ ناقصة العقل و الدين و الميراث و الشهادة و الذكر و معوجة الخلقة شاخصة البصر ... تو بايد اكثر حزنا، اكثر قلبا اكثر دمعة جعلتكِ دائمة الاحزان و لم اجعل منكن حاكما و لا ابعث منكن نبيا ...

باز در آن جا بود كه زن ها ضعيفات القوي و الانفس و العقول كه در نهج البلاغه ي شريف است. مجموع آن روايات دلالت مي كند كه زن ها نقص شخصيتي دارند در مقايسه با مردان و شايستگي براي قضاوت و ... ندارند.

ما در جلسه ي آينده بايد بررسي سندي و موقعيت صدور (يعني اين كه آيا مي شود اين از امام صادر شده باشد (ولو اين كه سند هم داشته باشد)؟ آيا با قرآن منافات دارد و از رواياتي است كه بايد به ديوار زد يا نه؟) كنيم.