مستحضرید که در جلسه قبل، دلیل چهارم قائلین حجیت خبر واحد مطرح شد؛ ادعا این بود که عقلا در زندگیشان به خبر واحد ثقه عمل می کنند و شارع از این بنا منعی به عمل نیاورده است و لذا حجیتش ثابت می شود؛ ما چهار اشکال را در جلسه قبل به این دلیل وارد کردیم.

اگر بنا عقلا ثابت شود و حدّش معلوم شود دست انسان در اخذ به خبر واحد باز می شود و اگر بنا عقلا اثبات نشود کسانی که تنها دلیل حجیت خبر واحد را بنا عقلا می دانند دستشان بسته می شود. 

استاد: ببینید از چهار اشکال مطرح شده، دو اشکال آخرش در فرضی بود که بخواهیم خبر حسن را داخل در خبر ثقه بکنیم؛ چون این دفاع ندارد و ما هم به تبع مشهور قائلیم که خبر حسن لزوم اخذ ندارد به همین خاطر این دو اشکال را کنار می گذاریم. مهم پرداختن به دو اشکال اول است. در اینجا دو نظر وجود دارد 1: مشهور می گویند عقلا به خبر ثقه عمل می کنند 2: مدرسه آقای بروجردی می گوید عقلا به شرط حصول اطمینان به خبر واحد ثقه عمل می کنند. 

استاد: بنده هم گزینه سومی را مطرح می کنم؛ عقلا در مهام امور(در مانحن فیه مهام امور مسائل دینی است ) اول به یقین عمل می کنند مثلاً اگر بتواند از امام علیه السلام سوال کنند به خبر واحد اصحاب توجه نمی کنند. بعد از یقین عقلا به احتیاط عمل می کنند مثلاً چیزی است که نمی دانند سم است یا آب، به احتیاط عمل می کنند و هیچ کدام را نمی خورند. در فرضی که احتیاط ممکن نباشد یا  احتیاط سخت باشد مثل دوران بین محذورین و... به اطمینان عمل می کنند و اگر به اطمینان نرسیدنند به خیر الطرق المیسره عمل می کنند یعنی به بهترین طریق موجود عمل می کنند؛ در مسائل سیاسی امروزه این مطرح است که می گویند خیر الموجودین فلان کسی است و او را انتخاب می کنند؛ این بحث در انسداد خیلی به درد می خورد و انسدادی ها می توانند از خیر الطرق المیسره استفاده کنند. 

اگر این فرضیه را ما بپذیریم در این چهار حلقه ( یقین، احتیاط، اطمینان، خیر الطرق المیسره) اسمی از خبر ثقه نیست و لذا شاید حق به جانب کسانی باشد که گفتند عقلا در مهام امور به خبر ثقه عمل نمی کنند. 

لکن در اینجا ما باید توقفی کنیم و ببینیم آیا خبر ثقه از اطمینان جدا می شود یا نه؟ اگر خبر ثقه همیشه با اطمینان همراه باشد در این صورت داخل در حلقه سوم (اطمینان) می شود. 

نکته:  استاد علیدوست: مرحوم امام خمینی در بحث حیل ربا می فرماید روایات حیل ربا را شخصی که صراف بوده نقل کرده است و لذا در مظان سودجویی است و لذا در اخذ به اخبارش تردید می کنیم بنده در فقه و مصلحت اشکال به کلام ایشان وارد کرده ام اما با این حال نکته ای که می فرمایند جالب به نظر رسید. 

اگر مرادآقایان از خبر ثقه، خبری باشد که همیشه به همراه اطمینان است در این صورت تمسکشان به بنا عقلا صحیح خواهد بود. اما اگر مراد آقایان از خبر ثقه، فقط متحرز از کذب بود  در این صورت تمسک به بنا عقلا درست نخواهد بود چرا که ما به اطمینان نرسیده ایم. 

استاد: ما اشکال اول را که متوجه مشهور بود می پذیریم چرا که ظاهر کلام مشهور این است که مراد از ثقه، همان متحرز از کذب است و مشهور معتقدنند که عقلا هم چنین خبری را می پذیرند در حالی که چنین انتسابی به عقلا با چنین اطلاقی صحیح نیست. 

 با غض نظر از اشکال اول و با پذیرش بنا عقلا نوبت به اشکال دوم می رسد باید ببینیم که موافقان چه جوابی به این اشکال داده اند. 

به این اشکال خیلی پرداخته شده است و مرحوم آخوند هم به این اشکال پرداخته است؛ اگر یادتان باشد مرحوم آخوند سه جواب به این اشکال می دهد.

1: این آیاتی که شما به آنها استناد می کنید در مورد اصول دین است آیاتی مانند لا تقف لیس لک به علم یا ان الظن لا یغنی من الحق شیئاً و... برای اصول دین است و ما هم از از غیر علم در اصول اعتقادات منع شده ایم. 

2: سلمنا که این آیات عمومیت و اطلاق داشته باشد مگر خبر واحد پشتوانه علمی ندارد خبر واحد پشتوانه اش یقین است. خدا رحمت کند مرحوم مظفر را که می فرمود ما یک متابعت از علم داریم یک متابعت از علمی؛ علمی یعنی خودش ظن آور است اما پشتوانه اش یقینی است. خبر واحد هم پشتوانه اش علم است.

3: دور؛ اگر آیات بخواهد مثل سیره عقلا را بگیرد باید عمومیت داشته باشد تا توان داشته باشد که سیره را بگیرد و اگر چنین توانی داشته باشد نباید تخصیص بخورد و ما در این صورت نباید احتمال تخصیص بدهیم و ما احتمال می دهیم همین بنا عقلا آیه را تخصیص زده باشد؛ پس رد سیره متوقف بر انعقاد یک عموم در آیات است و عموم آیات متوقف بر رد سیره است پس رد سیره متوقف بر رد سیره است. 

4: مرحوم نائینی و عراقی: اصلاً در بین عقلا عمل به خبر واحد ثقه عمل به یقین است ( نه از باب اینکه پشتوانه علم دارد ) و اصلا عقلا احتمال خلاف نمی دهند بلکه مردم خبر واحد را مصداق علم می دانند نه ظن؛ آیات هم نهی از عمل به غیر علم کرده نه علم