گفتار سوم: اقوال و فرضیه ها درتجری وانقیاد

بیشتر بحث سر تجری است وانقیاد را کم صحبت می کنیم چون اولا: هر چی در تجری بگوئیم در انقیاد هم می گوئیم .ثانیا: در انقیاد استحقاق ثواب هست یا نه  خیلی حساس نیست

(فرق فرضیه وقول:فرضیه ممکن است هنوز قائل نداشته باشد ولی احتمال قابل دفاع است.)

نظریه مرحوم آخوند-قائل به استحقاق ثواب و عقاب شدند بدلیل وجدان(یعنی درک عقل عملی به درک حضوری)ولی فرمودند فعل عما هو علیه عوض نمی شود لذا حرمت و بغض نسبت به فعل نیست.

ایشان به چند نظر اشاره می کنند( مرحوم شیخ کتب فقه را جستجو کرده است نه کتب اصولی را و این بهتر است وقائلین را هم مشخص کرده اند):

نظر اول:شاید بتوان اتفاق فقهاء را بر این دانست که تجری موجب حرمت عمل می شود؛این را علماء در بحث کسی که گمان یا یقین دارد وقت ضیق است ونمازش را به تأخیر می اندازد و بعد انکشف که وقت داشته است ونماز هم می خواند ، فقهاء فرموده اند عصی و لو در وقت نماز واقع شده است(البته نمازش صحیح است).

نظر مرحوم شیخ:نظر ایشان را همانطور که مرحوم آشتیانی می فرمایند از رسائل نمی توان بدست آورد.البته معروف این است که ایشان تجری را حاکی از قبح فاعلی وسوء سریره می دانند ولی کاشف از حرمت عمل یا استحقاق عقاب نمی دانند.

کلام محقق عراقی:ایشان شش نظر نقل می کنند که سه مورد اول همان ها است که مرحوم آخوند در کفایه بیان کردند ولی مورد 4 و 5 و 6 جدید است:

نظر چهارم(نظریه مورد قبول مرحوم عراقی):تجری کاشف از سوء سریره است و استحقاق عقاب هم است و فعل متجری به هم قبیح است منتهی از جهت انطباق تجری وطغیان متجری بر مولی.(حرمت را نمی گوید.حال سوال این است که پس قاعده ملازمه چی می شود که شما عقلا قبیح می دانید ولی شرعا حرام نمی دانید.)

نظر پنجم:برخی جاها عمل هم قبیح وحرام می شود ولی برخی موارد نه قبیح و نه حرام نمی شود.

نظر ششم: قبح و حرمت مطلقا؛ لذا متجری مستحق عقاب است و کارش هم حرام است.

الحمد لله رب العالمین