مطالبه صاحب حق در حق‌الناس و هویت شناسی مطالبه.
1. در مواردی مثل زکات و خمس و کفاره اشتراط مزبور منتفی است و حاکم خود اقدام نماید.
2. مطالبه از حاکم معیار است نه صرف درخواست از ممتنع.
3. مطالبه در فرضی لازم است که بدون ضرر قابل اعتنا و حرج میسّر باشد و خوف از مطالبه، آن را ملحق به مطالبه می‌کند.
توضیح مطلب: حاکم ولی رعیت و حافظ منافع او است پس موظف به پیگیری است مگر در صورتی که خود پیگیر نباشد.
وظیفه حاکم است که مردم را به حقوقشان آگاه سازد. از نهج البلاغه.
شرط چهارم وجود حاکم که از خود عنوان استفاده می‌شود. مردا از حاکم نیز مجتهد عادل است.
جانشینان اضطراری حاکم شرع در مفروض قاعده - تتبع در مساله - نظریه دال بر توسعه:صاحب حدائق و شهید اول و شیخ انصاری.
نظریه عدم توسعه: صاحب جواهر و امام خمینی.

معنای دار الاسلام و دارالکفر در متون فقها
بیان دار الاسلام و دار الحرب (دار الشرک - دار الکفر) در بیان فقها
بیانی از شیخ طوسی ، علامه حلی ، شهید اول ، آیات بروجردی و منتظری
سنجه دار الاسلام :
1. شهری که حاکمیت در آن از آن اسلام است.
2. شهری که اکثریت صاحبان آن را مسلمانان تشکیل میدهند.
3. شهری که احکام اسلام در آن اجرا میشود.
4. شهری که مسلمانان در آن حاکمند هرچند حکومت در آن اسلامی نباشد.
آثار دار الاسلام و دار الکفر
1. پاک بودن و حلال بودن پوست و فراورده های گوشتی در دار الاسلام
2. لقیط در دار الاسلام حکم مسلمان دارد.
3. دفاع از دار الاسلام لازم است.
4. حجیت سوق دار الاسلام.
5. وجوب مهاجرت از دار الکفر به دار الاسلام با عدم امکان اقامه شعائر.
6. حرمت یا کراهت اجرای حد در بلاد کفر.

جلسه بیست و پنجم (49)
بررسی و نقد تحلیل فوق
ملاحظات چهار گانه بر مبنای عدم اعتبار رای مردم
ادامه نقل برخی گفته ها در امتداد همین اندیشه
تمسک به دلیل عقلی
برخی گفته اند : انتخاب مردم نه در روایتی آمده است و نه در تاریخ اسلام اثری از آن هست.

تمام برگ جلسات خارج فقه سیاسی (97-98)