18. شفافیت،قاطعیت،رسمیت و اقناع در فرآیند و برآیند احکام قضایی
مساله عقلی و عقلایی است لذا دلیل ملفوظ نمی‌خواهد.
نگاه ویژه شارع - تاثیر ابزاری این نگاه در تفسیر اسناد و تعامل با اسناد قضایی - عدم اختصاص نهادهای فوق به قضا در دنیا و جریان آن در آخرت و قضای الاهی - روایت ذیل آیه«حتی اذا ما جاووها شهد علیهم...»
تعینات دال بر شفافیت و... رسیدن به سیستم یا شبه آن
- نظارت هیأت منصفه و نهاد ناظر قضا
- شرایط سخت شهادت در اصل تحقق و اعتبار
- قاضی باید مستند علم خود را بیان کند
- شهادت در دادگاه و مساله می‌تواند حاکمیتی نیز باشد

اعتماد فی الجمله بر ابزارهای علمی نوین یک ضرورت است.
البته نباید اختلاف شرایط و موارد را نادیده گرفت. نقد برخی گفته های پیشین مثل ردّ مطلق یا اشتراط به علم آور بودن (یا اطمینان بخش بودن) به طور مطلق - کفایت ظن در برخی موارد - اختلاف مبانی فقهی- اصولی در این باره و تأثیر آن در مساله. مثل اختلاف در حدود قاعده قرعه یا قبول و ردّ قاعده عدل و انصاف( این قاعده غیر از قاعده عدل و تنصیف یا عدل و مساهمه است).
اختلاف نظر نسبت به شرایط شاهد و رأی صحیح در این باره. رأی صحیح در این باره همان است که از روایات(و نه متون فقهی) استفاده می‌شود. تعدد،جنسیت خاص و عدالت -به معنای فقهی آن- لازم نیست.
افاده اطمینان و وثوق کافی است مگر در موارد استثناء.

3. اعتبار در حد تحقق موضوع و خیرالطرق المیسّره و لزوم توجه ب اختیارات حاکم در اعتبار و عدم اعتبار - تحقق لوث با داده های ابزارهای نوینِ کشف جرم.
آیت الله گلپایگانی: با حصول ظن یا شهادت شهود غیر جامع شرائط لوث محقق می‌شود.
نگاه به داده های ابزارهای نوین به عنوان خیرالطرق المیسّره اگر اطمینان یا ظن قوی بیاورد.
اگر راهی مطمئن تر میسّر نیست مثلا در الحاق طفل مجهول الهویة به فردی خاص و تعیین وارث.
کلیت مساله را باید حکومتی نیز دید. برای وحدت رویه، رفع فتنه‌ی اختلاف و... حاکمیت ورود کند و استناد به داده های ابزارها را منع یا توصیه نماید.

سوال هفتم: نظر کارشناس دلیلی مستقل است یا مصداق شهادت است؟
جواب ها: 1. در موارد دیه قاضی به علم خود عمل کند یا شهادت و در موارد ارش وثوق از نظر اهل خبره.
2. دلیل مستقلی نیست. 3. مصداق نظر اهل خبره است.
4. اگر یقین نیاورد شهادت است که تعدد و عدالت در آن معتبر است. 5. اگر اطمینان آورد کافی است.
6. موارد مخلف است: الف:اگر مبنای کارشناس خبرویت او باشد در باب قضا،مرافعات و حدود شرائط شهادت معتبر است و در موارد دیگر همانند خبر ثقه است.
ب: اگر مبنای نظر کارشناس آزمایش و امثال آن باشد اطمینان کافی است.
نقد و بررسی و تحقیق؛
1. لزوم نگاه طریقی به ابزارها و کارشناسی نوین. این موارد دلیل قضایی نیست بلکه اماره است.مگر ذیل دلیلی مثل بیّنه قرار گیرد.
پس اثبات و نفی مطلق صحیح نیست.