رفتار افراد در تعامل معرفتی با قرآن سه قسم است:
1. با تفریط و تقصیر که موجب مهجوریت قرآن می‌شود.
2. با افراط در 2 قالب: اول: فقط به قرآن چون همه چیز - حتی آن چه مربوط به جزییات علوم و تکوین است - در قرآن هست (کلام منسوب به آلوسی)
دوم: هر چند ممکن است همه چیز در قرآن نباشد لکن آن چه به معرفت، هدایت و دین ما انسانها مربوط است در قرآن وجود دارد. شعار نامبارک و شوم (حسبنا کتاب الله) می‌تواند به یکی از این دو وجه حمل شود.
اشاره شد به جریان صدر اسلام و قرآنیون مصر (مربوط به دهه هفتم از قرن بیستم)
این اندیشه باعث انکار بسیاری از ضرورت های اسلامی است چنان که مخالف خود قران است که می‌فرماید: ماآتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا مضافا اینکه مخالف حدیث ثقلین است.
تفسیر القرآن بالقرآن هر چند کلام قابل دفاعی است اما بهتر است به جای آن گفته شود: تفسیر قرآن در یک سیستم و نظام حلقوی و هرمی از ادله چنان که تقسیر القرآن بمحض القرآن غلط است.

تفسیر قرآن و هرمنوتیک - در قرائت سنتی از متون فرض می‌شود که متکلم مرادی دارد (واقع) این مراد واحد است و قابل دریافت، لکن گاه فهمنده خطا می‌کند و گاه صواب. اینجا است که باید از اصول عقلا در مفاهمه کمک گرفت( اصول فقه همین است) البته ممکن است متکلمی از بنای خاصّ هم خبر دهد مثل: منه آیات محکمات و اخر متشابهات) که محترم است و باید آن بنا معیار باشد.
شلایر ماخر عنصری را در تفسیر متن اضافه کرد که از آن به (تفسیر روان شناختی ماتن) یاد می‌کند. این اضافه در واقع مورد قبول قرائت سنتی هم هست و چیز اضافه‌ای نیست.
در مقابل این همه، هرمنوتیک فلسفی از تفسیر متن را داریم که می‌گوید ما در تفسیر متن:
1. با واقعیتی مواجه نیستیم (شبیه مصوبه در فقه)
2. فهمنده به متن معنا می‌دهد.
3. به تعداد فهمنده معنا داریم.
4. معرفت ثابت نیست و نسبی است.
5. پلورالیزم و تکثر در معرفت داریم.
این رفتار در تفکر مفسران منسوب به اسلام به وفور دیده می‌شود.
مثال هایی در این باره زده شد.

12. رابطه انسان کامل در تکوین و کتاب کامل (قرآن) در تدوین انسان کامل آینه کتاب کامل و بالعکس.
آثار معرفتی(کلامی) و شرعی این نگاه. قرآن و انسان کامل هر دو طاهر(از باطل و کجی) و مطهر(هادی به طریق اقوم) اند. هر دو لا یمسُّهما الّا المطهرون و علم به هر دو علم فعال و قدرت آور در تکوین است. قرآن من الله، الی الله و معصوم است پس انسان کامل هم چنین است. از این رابطه می‌توان به عصمت امام رسید.
روایت ابو بصیر: اما علمت ان بیوت الانبیاء و اولاد الانبیاء لایدخلها الجنب.
13. هرمنوتیک و تفسیر قرآن - طرح چند سوال پیرامون هرمنوتیک.

تحقیق: نکات موصِل به مطلوب
1. باید مساله طبیعی، غیر تعبدی و عقلایی فرض شود؛ زیرا در محیط عقلا نیز این پرسش و مساله وجود دارد.
2. اعتبار یک خبر به این معنا که می‌تواند زمینه اعتقاد، صحّت نسبت دادن، نقل کردن و عمل به آن باشد.( با این مطلب کلام صاحب المیزان نقد می‌شود)
3. اگر در موردی ایمان و یقین لازم باشد خبر واحد کافی نیست حتی بر مبنای این که در امارات، غیر علم، علم فرض شده است.(نقد کلام محقق خویی)
4. ادله اعتبار خبر واحد، به گونه ای است که شامل اخبار مبیّن غیر احکام نیز می‌شود.
5. در موارد غیر علم نباید وانمود علم کرد.
خبر واحد فی الجمله در غیر احکام و در تفسیر و پیرا تفسیر معتبر است لکن اعتبار را باید بومی غیر احکام کرد.