تفسیر قرآن و هرمنوتیک - در قرائت سنتی از متون فرض می‌شود که متکلم مرادی دارد (واقع) این مراد واحد است و قابل دریافت، لکن گاه فهمنده خطا می‌کند و گاه صواب. اینجا است که باید از اصول عقلا در مفاهمه کمک گرفت( اصول فقه همین است) البته ممکن است متکلمی از بنای خاصّ هم خبر دهد مثل: منه آیات محکمات و اخر متشابهات) که محترم است و باید آن بنا معیار باشد.
شلایر ماخر عنصری را در تفسیر متن اضافه کرد که از آن به (تفسیر روان شناختی ماتن) یاد می‌کند. این اضافه در واقع مورد قبول قرائت سنتی هم هست و چیز اضافه‌ای نیست.
در مقابل این همه، هرمنوتیک فلسفی از تفسیر متن را داریم که می‌گوید ما در تفسیر متن:
1. با واقعیتی مواجه نیستیم (شبیه مصوبه در فقه)
2. فهمنده به متن معنا می‌دهد.
3. به تعداد فهمنده معنا داریم.
4. معرفت ثابت نیست و نسبی است.
5. پلورالیزم و تکثر در معرفت داریم.
این رفتار در تفکر مفسران منسوب به اسلام به وفور دیده می‌شود.
مثال هایی در این باره زده شد.

استطراد از فلسفه تفسیر: روش شناسی رفتار خداوند در قرآن - حدود قاعده حلیت - خداوند نه قرآن را غامض قرار می‌دهد که قرآن کتاب الخواص شود و نه آن را از لطایف خالی می‌کند تا کتاب عوام شود. ان را به گونه‌ای قرار می‌دهد که با اندکی اعمال قواعد زبانی و ادبی عوام بفهمند و خواص بدون اعمال برخی تصرفات غیر ضرور به مطالب عمیق برسند. نمونه آن را در آیه «لیس البرّ ان تولّوا...» می‌توان یافت.
باطن نوری و ناری اعمال در همین دنیا - نکات از آیات 30 الی 38 سوره بقره.

مبانی قرآنی، فقهی و شرعی «بسمله»
1. آیا بسمله ها در قرآن از قرآن است؟
2. آیا در غیر سوره برائت جزء سوره ها است؟
3. آیا تعیین آن به عنوان سوره‌ای خاص، قبل از شروع سوره لازم است؟
4. اگر لازم نیست، آیا تعیین آن مانع تعویض سوره است و الّا کافی نیست؟
5. آیا قرائت بسمله در نماز لازم است؟
6. هرگاه تلاوت کل سور عزائم بر جنب و حائض حرام باشد، حرمت شامل بسمله نیز می‌شود؟
7. ....
بحث تفصیلی از این مسائل خارج از مقصد و مناسبت تفسیری است، لکن پاسخ اجمالی به همه یا برخی از این پرسش ها مکمل مباحث تفسیری ما است که طرح مباحث فقهی و علوم قرآنی نیز از مقاصد آن است.
نسبت به دو مساله اول -حداقل- سه نظر وجود دارد:
1. بسمله از هر سوره، جزء قرآن و جزء آن سوره است. این نظر به جمع کثیری از جمله به همه امامیه نسبت داده شده (البیان،ص438) لکن این نسبت تمام نیست(عروة الوثقی646/1).
2. بسمله آیتی از سوره حمد است نه بقیه سوره ها (پاسخ به سوال دوم و ساکت نسبت به سوال اول در بسمله غیر حمد)
3. جزء قرآن است لکن جزء سوره ها نیست.(البیان،ص 438و439)

12. رابطه انسان کامل در تکوین و کتاب کامل (قرآن) در تدوین انسان کامل آینه کتاب کامل و بالعکس.
آثار معرفتی(کلامی) و شرعی این نگاه. قرآن و انسان کامل هر دو طاهر(از باطل و کجی) و مطهر(هادی به طریق اقوم) اند. هر دو لا یمسُّهما الّا المطهرون و علم به هر دو علم فعال و قدرت آور در تکوین است. قرآن من الله، الی الله و معصوم است پس انسان کامل هم چنین است. از این رابطه می‌توان به عصمت امام رسید.
روایت ابو بصیر: اما علمت ان بیوت الانبیاء و اولاد الانبیاء لایدخلها الجنب.
13. هرمنوتیک و تفسیر قرآن - طرح چند سوال پیرامون هرمنوتیک.