بیان محقق خویی و رفتار محقق نایینی درباره شبهه عباییه

استناد قضایی و کارشناسانه به ابزارهای نوین و گستره آن:
1. ابزارها و آزمایشات مستقلا دلیل قضایی نیستند بلکه طریق به علم و اطمینان هستند.
2. قبلا کفایت علم عقلی و عادی تثبیت شد. البته در قاضی مأذون قابل تحدید است.
3. اطمینان در مفاهمه قضایی صحیح و در غیر آن مشکل است.
4. نسبت به علم به خلاف، باعث توقف داوری می‌شود. مخالفت اندکی از فقها یا حقوق‌دانان قابل استماع نیست.
5. اطمینان بر خلاف نباید باعث توقف حکم بر وفاق ذلیل قانونی شود.
آرای فقیهان معاصر در استناد قضایی و کاشناسی به ابزارهای نوین/طرح 6 پرسش

3. لزوم ملاحظه دلیل تقلید برای ترکیز بر واژه‌ی موضوع در مساله در دلیل نقلی مساله، مساله حول الفاظی چون اطاعت، تصدیق و قبول و مراجعه است.
دلیل عقلی مساله، زبان ندارد- تحصیل الحجة می‌خواهیم
توجه کنید که دلیل عقل را ما در قالب عبارت می‌ریزیم. عقلا نیز سیره خاصی غیر از اقتضای عقل ندارند.
الفاظی مثل تقلید/ اتباع/ طاعت/ تصدیق مطرح است تا غرض شارع تحصیل شود و عذر حاصل آید پس«استناد العامی الی الفقیه فی اعماله الشرعیه و تعقیبه بالعمل لدی اقتضائه» بنابراین:
1. استناد لازم است 2. عمل لدی الاقتضاء 3. التزام عام لازم نیست 4. علم به رأی فقیه لازم نیست مگر مقدمه عمل باشد.

نگاهی دیگر در برگزاری بحث. توضیح نگاه گذشته - رجوع جاهل به عالم مثل سایر رجوع ها. رجوع شخص یا نهاد به شخص یا نهاد - تقلید از هوش مصنوعی. متن پیشنهادی:
التقلید: اتباع مجتهد واحد او متعدد او مجموع بینهم شوری علی وجه الاستناد.
این نگاه لوازمی دارد که به برخی از آن ها ملتزم نیستند.
نگاه دوم: صرف مراجعه علمی نیست و مرجع صرفا مرجعیت علمی ندارد بلکه هادی و مراقب و محافظ است مثل مراجعه اصحاب به ائمه علیهم السلام. و رجوع جاهل به عالم کف شرائط است نه همه آن - لفظ تقلید ادّق است با مرتکز معروف آن.